Tag:

antykoncepcja

Prawa kobiet Sterylizacja antykoncepcyjna

Sterylizacja antykoncepcyjna w pytaniach i odpowiedziach. Część 1

Dziś drugi odcinek cyklu poświęconego sterylizacji antykoncepcyjnej. Wczoraj oddałam głos kobietom, które poddały się temu zabiegowi, opisałam ich drogę do ubezpłodnienia i towarzyszące jej emocje. Dziś przekazuję łamy Bezdzietnika Ani, która przestudiowała światową literaturę medyczną poświęconą trwałej antykoncepcji i na tej podstawie odpowiada na wasze pytania. W tym odcinku skupimy się przede wszystkim na metodach sterylizacji antykoncepcyjnej, jej wadach i zaletach oraz ryzyku powikłań. Jutro opowiemy wam o tym, jak wygląda zabieg oraz rehabilitacja po nim, jak się do niego przygotować i o co pytać konsultantów w klinikach. Bądźcie z nami!

Tekst: Ania, czytelniczka Bezdzietnika

Wszystkie informacje zawarte w tym artykule zebrałam w oparciu o możliwie najnowsze, publicznie dostępne dane (koniec 2020 roku), a strony zawierające podane informacje zostały podlinkowane w przypisach. Warto pamiętać, że wiedza medyczna jest z czasem uzupełniana i aktualizowana, więc im więcej czasu upłynęło od opublikowania tego artykuł, tym większe ryzyko, że któraś z informacji się zmieniła (np. pojawiły się nowe metody).

Nie należy traktować tego artykułu jako porady medycznej. Nie jestem lekarką i mimo moich starań oraz merytorycznych konsultacji mogły wkraść się do tego opracowania błędy. Wszelkie wątpliwości najlepiej skonsultować z lekarzem/lekarką, którzy będą wykonywać zabieg sterylizacji.

Co rozumiemy przez sterylizację antykoncepcyjną u kobiety?

Salpingotomia (ang. „tubal ligation”, w skrócie „tubal”) to podwiązanie jajowodów. Zabieg ten może być wykonany różnymi metodami (koagulacja, klipsy, pierścienie), które zostaną dokładniej opisane i porównane w dalszej części artykułu.

Salpingektomia (ang. „salpingectomy”) to usunięcie jajowodów. Można też często trafić na określenie „bilateral salpingectomy”, w skrócie „bi-salp” (bo usuwane są dwa jajowody).

W niektórych publikacjach usunięcie jajowodów jest traktowane jako jeden ze sposobów podwiązania jajowodów. Jeśli w tym artykule pojawi się określenie: „podwiązanie jajowodów”, będzie chodziło o metodę, która nie usuwa jajowodów w pełni, w odróżnieniu od „usunięcia jajowodów”. Terminy medyczne są tutaj tak podobne w pisowni, że używanie ich prowadziłoby jedynie do większej ilości pomyłek.

W przypadku gdy coś będzie dotyczyło zarówno podwiązania, jak i usunięcia jajowodów, będziemy mówić po prostu o sterylizacji antykoncepcyjnej, czyli o zabiegu trwałej antykoncepcji.

Przy okazji warto podkreślić, że do sterylizacji antykoncepcyjnej nie jest zaliczana histerektomia (ang. „hysterectomy”), czyli usunięcie macicy, mimo że jej skutkiem ubocznym jest efekt antykoncepcyjny. Zabieg histerektomii jest wykonywany jedynie wtedy, gdy są ku niemu wskazania medyczne, bo wiąże się ze znaczącym ryzykiem komplikacji i późniejszych problemów zdrowotnych. Nie będzie on w ogóle analizowany w tym artykule.

Na czym polega sterylizacja antykoncepcyjna kobiet?

Zapobiega ona przemieszczaniu się komórek jajowych od jajników (w dół jajowodów) do macicy. Efekt ten uzyskuje się poprzez podwiązanie (zablokowanie) jajowodów albo ich usunięcie. Oznacza to, że komórki jajowe nie mogą spotkać się z plemnikami, więc nie może dojść do zapłodnienia. Po sterylizacji komórki jajowe będą nadal uwalniane z jajników, ale zostaną naturalnie wchłonięte przez organizm kobiety [01].

Czy często wykonuje się zabiegi sterylizacji antykoncepcyjnej?

Tak, jest to jedna z najczęściej stosowanych metod antykoncepcji na świecie. 64% kobiet, które są w związku, używa jakiejś formy antykoncepcji, z czego prawie 1/3 (czyli 19% wszystkich kobiet) zdecydowała się właśnie na sterylizację antykoncepcyjną [02].

O popularności sterylizacji jako metody trwałej antykoncepcji decydują uwarunkowania lokalne. W niektórych państwach jest ona zabroniona, w innych dozwolona bezwarunkowo, w jeszcze innych obowiązują kryteria, które należy spełnić, by móc się jej poddać. Dotyczą one na przykład wieku, ilości posiadanych dzieci, czasu oczekiwania na zabieg od momentu wyrażenia zgody itp.

Czy Polki mogą legalnie poddać się sterylizacji antykoncepcyjnej?

Polka może legalnie wykonać zabieg sterylizacji antykoncepcyjnej zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Nie grożą jej z tego powodu żadne konsekwencje prawne. Najpewniej jednak nie uda jej się znaleźć w Polsce lekarza, który byłby gotowy taki zabieg na życzenie wykonać. Obecna interpretacja obowiązujących przepisów powoduje, że lekarz może za to ponieść odpowiedzialność karną.

Więcej odnośnie sytuacji prawnej sterylizacji antykoncepcyjnej w Polsce można przeczytać w postach: „Dlaczego sterylizację antykoncepcyjną należy uznać za zgodną z prawem” oraz „Salpingotomia i wazektomia na życzenie – legalne czy nie? Rozmowa z prawnikiem”.

Dla kogo sterylizacja antykoncepcyjna jest dobrym wyborem?

Sterylizacja powinna być traktowana jako permanentna antykoncepcja, przeznaczona dla kobiet, które nie planują więcej dzieci lub nie planują ich w ogóle, ponieważ jej odwrócenie nie zawsze jest możliwe i nie zawsze jest skuteczne.

Jaka jest odwracalność sterylizacji antykoncepcyjnej?

Podwiązanie jajowodów w 42-69% przypadków jest odwracalne [03], ale jest to zdecydowanie trudniejszy i bardziej kosztowny zabieg niż sterylizacja antykoncepcyjna. Usunięcie jajowodów nie jest w ogóle odwracalne. Jednak w obu przypadkach jest możliwe wykorzystanie metody zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro). Komórki jajowe są wtedy pobierane bezpośrednio z jajników. Sterylizacja antykoncepcyjna nie zmniejsza szans na urodzenia dziecka w wyniku zabiegu in vitro [04].

Jak często kobiety żałują sterylizacji antykoncepcyjnej?

Im więcej lat ma kobieta poddająca się zabiegowi, tym mniejsze ryzyko, że będzie żałować – wynosi ono 20,3% dla kobiet przed 30. rokiem życia i 5,9% dla kobiet po 30. roku życia. Warto jednak podkreślić, że to ryzyko jest dużo mniejsze u kobiet, które w momencie zabiegu nie miały dzieci. Wśród bezdzietnych, u których zabieg przeprowadzany był przed 30. rokiem życia, ryzyko żalu wynosi 6,3%, a po 30. roku życia – 5,4% i jest najmniejsze wśród wszystkich grup [05].

Innymi słowy, najmniej narażone na ryzyko żałowania sterylizacji antykoncepcyjnej są kobiety bezdzietne. I to ryzyko kształtuje się podobnie, niezależnie od tego, czy są przed trzydziestką, czy już po niej.

W jaki sposób lekarz może dostać się do jamy brzusznej podczas zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej?

Za pomocą laparoskopii – ta metoda wymaga nacięcia długości 0,5-1,5 cm w pępku oraz 1-2 dodatkowych małych nacięć w okolicy podbrzusza. Wykorzystuje się ją najczęściej, obarczona jest bowiem najmniejszym ryzykiem powikłań [06]. Laparoskopię bardzo często wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Przed zabiegiem jamę brzuszną wypełnia się dwutlenkiem węgla, który powoduje uniesienie powłok brzusznych. Przez nacięcie w pępku wprowadza się laparoskop, za pomocą którego można obserwować wnętrze jamy brzusznej. Nacięcia na podbrzuszu są używane do wprowadzenia narzędzi chirurgicznych. Po zabiegu gaz jest wypuszczany, a nacięcia zszywane.

Za pomocą minilaparotomii – to wymaga nacięcia długości 2-5 cm wykonywanego albo w okolicy pępka, albo w podbrzuszu. Minilaparotomię często robi się w znieczuleniu miejscowym.

Za pomocą laparotomii – czyli otwartej operacji. Ta metoda wykorzystywana jest bardzo rzadko, głównie w sytuacji, gdy zabieg laparotomii jest potrzebny z innych względów, np. do usunięcia macicy.

Kiedy można przeprowadzić zabieg sterylizacji antykoncepcyjnej?

Po porodzie (zazwyczaj do 48 h)
W przypadku porodu drogami natury sterylizacje antykoncepcyjne wykonywane są zazwyczaj metodą minilaparotomii (nacięcie długości 2-3 cm w okolicy pępka). Wynika to głównie z prostoty – zabieg ten wykonuje się narzędziami dostępnymi na sali porodowej. Równie bezpieczna w tym okresie jest metoda laparoskopii [06]. W przypadku porodu za pomocą cesarskiego cięcia żadne dodatkowe nacięcia nie są konieczne, bo dostęp do jajowodów jest ułatwiony.

W dowolnym momencie
Najczęściej stosowaną metodą jest tu laparoskopia (1 nacięcie w pępku oraz 1-2 nacięcia na podbrzuszu). W krajach, w których utrudniony jest dostęp do sprzętu laparoskopowego, sterylizację antykoncepcyjną przeprowadza się metodą minilaparotomii. Ze względu na inne położenie macicy niż tuż po porodzie konieczne jest wówczas trochę większe nacięcie w dole brzucha (3-5 cm).

Jakie są najpopularniejsze metody sterylizacji antykoncepcyjnej?

Koagulacja bipolarna (ang. „bipolar coagulation”) – wykonuje się ją zazwyczaj szczypcami marki Kleppinger (ang. „Kleppinger bipolar forceps”). Metoda ta polega na zniszczeniu fragmentu jajowodu poprzez uchwycenie go szczypcami i przepuszczenie prądu elektrycznego między jednym biegunem szczypiec a drugim. Takie działanie jest powtarzane na ciągłym odcinku jajowodu w przynajmniej trzech miejscach. Tuż po zabiegu z użyciem tej metody pacjentki odczuwają mniejszy ból niż w przypadku zastosowania pozostałych metod (ta różnica znika na późniejszym etapie rekonwalescencji) [07].

Silikonowa opaska (ang. „silicone band” lub „falope ring”) – jest nakładana za pomocą aplikatora na złożony fragment jajowodu. Po usunięciu aplikatora opaska (wcześniej przez niego rozciągnięta) zaciska się na jajowodzie.

Klips tytanowy (klips Filshie) (ang. „titanium clip” lub „Filshie clip”) – ta metoda polega na zaciśnięciu klipsa na jajowodzie i pozostawieniu go tam na stałe. Klips składa się z tytanowej osłony zewnętrznej wyłożonej silikonową podkładką. Jako że żaden jego element nie jest magnetyczny, nie przeszkadza w badaniu za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI).

Klips sprężynowy (klips Hulka) (ang. „spring clip” lub „Hulka clip”) – zaciska się go na jajowodzie i pozostawia tam na stałe. Klips ma uzębione szczęki z poliwęglanu oraz mechanizm zrobiony ze stali nierdzewnej, częściowo pozłacany. Po jego założeniu również można mieć robiony rezonans magnetyczny (MRI).

Usunięcie fragmentu jajowodów (ang. „partial salpingectomy”) – w tym przypadku stosuje się najczęściej zmodyfikowaną metodę Pomeroy (ang. „modified Pomeroy technique”). Na złożony fragment jajowodu zakładany jest szew, powstałą pętlę się odcinana, a końcówki kauteryzuje (stąd potoczna nazwa po angielsku „cut, tied and burned”).

Usunięcie jajowodów (salpingektomia) (ang. „salpingectomy” lub „bilateral salpingectomy”, w skrócie „bi-salp”) – ta metoda polega na usunięciu całości widocznej części jajowodów (bez części znajdującej się w mięśniu macicy). Salpingektomia zyskała na popularności w ostatnich 10 latach, bo wykazano, że usunięcie jajowodów zmniejsza ryzyko raka jajnika, jajowodów i otrzewnej [08]. Badania pokazują, że ryzyko skutków ubocznych jest porównywalne do ryzyka występującego przy podwiązaniu jajowodów [09]. Jest to metoda kompletnie nieodwracalna, jedyny sposób na zajście w ciążę po tym zabiegu to wykorzystanie in vitro.

Jakie metody sterylizacji antykoncepcyjnej są obecnie wycofane z użycia?

Koagulacja monopolarna (ang. „monopolar coagulation” lub „unipolar coagulation”) – podobnie jak koagulacja bipolarna, koagulacja monopolarna wykorzystuje prąd elektryczny do zniszczenia fragmentu jajowodu. Różnica polega na tym, że prąd elektryczny rozchodzi się od szczypiec koagulujących na zewnątrz, więc koagulacja monopolarna bardziej uszkadza jajowód niż koagulacja bipolarna i powoduje ryzyko urazu termicznego. Ta metoda jest obecnie zdecydowanie odradzana, ponieważ w niczym nie przewyższa innych metod, a powoduje ryzyko uszkodzenia termicznego (w tym jelit), co w niektórych przypadkach zakończyło się śmiercią w wyniku sepsy [10].

Obie wersje zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej metodą histeroskopową, czyli Essure i Adiane (opisane dokładniej w następnym punkcie).

Czy są obecnie dostępne jakieś metody sterylizacji antykoncepcyjnej niewymagające zabiegu chirurgicznego?

W przeszłości były, ale obecnie wszystkie zostały wycofane z użycia i odradza się ich zakładanie (choć mogą być jeszcze przez jakiś czas dostępne na rynku).

Systemy Essure i Adiana służyły do przeprowadzenia zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej metodą histeroskopową (dostęp przez szyjkę macicy). Działanie obu polegało na wprowadzeniu do jajowodów (od strony macicy) na stałe wyrobu medycznego (w przypadku Essure – metalowej spirali, a w przypadku Adiany – silikonowej matrycy), co powodowało stan zapalny. Po kilku miesiącach stan zapalny skutkował brakiem drożności jajowodów, a co za tym idzie – blokował zapłodnienie. Jako że ten proces trwał kilka miesięcy, po zabiegu należało korzystać z dodatkowej antykoncepcji i można było ją odstawić dopiero po potwierdzeniu blokady jajowodów.

Adiana została wycofana z rynku w 2012 (raptem trzy lata po wprowadzeniu) po procesie o naruszenie patentu [11].

Essure zostało wycofane z rynku w 2018, oficjalnie ze względu na zmniejszającą się sprzedaż, jednak najprawdopodobniej w ramach odpowiedzi na głośne spory sądowe [12]. Wiele kobiet zgłaszało poważne skutki uboczne, takie jak perforacje jajowodów, uporczywy ból miednicy i nieprawidłowe krwawienie [13]. Konieczność ponownego zabiegu medycznego była 10 razy wyższa niż w przypadku podwiązania jajowodów [14].

Kobiety, które nie odczuwają żadnych skutków ubocznych, mogą nadal korzystać z tego wyrobu medycznego. Ryzyko ciąży jest podobne do ryzyka przy pozostałych metodach sterylizacji antykoncepcyjnej (o ile u pacjentki na badaniu po kilku miesiącach potwierdzono blokadę jajowodów). Kobiety, obserwujące u siebie niepokojące objawy powiązane z Essure, powinny zgłosić się do ginekologa w celu rozważenia możliwych opcji, w tym usunięcia wyrobu [15].

Jakie są medyczne przeciwwskazania do zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nie ma żadnego schorzenia, które byłoby absolutnym przeciwwskazaniem do wykonania sterylizacji antykoncepcyjnej [16]. W niektórych przypadkach, konieczne jest odłożenie zabiegu w czasie np. gdy kobieta jest w ciąży.

Pozostaje kwestia oceny ryzyka zabiegu w znieczuleniu dla pacjentki. Czynniki ryzyka to:
– otyłość,
– większe ryzyko zrostów wewnątrzbrzusznych (tu czynnikami ryzyka są np. wcześniejsze operacje na brzuchu, infekcje, endometrioza),
– istotne choroby współistniejące (takie jak dysfunkcja serca, płuc, nerek lub choroba neurologiczna, która może się nasilić po zabiegu chirurgicznym lub znieczuleniu).

Chociaż żaden z tych czynników nie jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do sterylizacji antykoncepcyjnej, pacjentkom ze znacznym ryzykiem chirurgicznym lub anestezjologicznym można zalecić rozważenie wazektomii partnera lub długodziałającej odwracalnej antykoncepcji (LARC) [17].

Jakie są wady sterylizacji antykoncepcyjnej metodą laparoskopową?

Sterylizacja antykoncepcyjna wykonywana metodą laparoskopową jest bezpiecznym i skutecznym zabiegiem, a szanse na powikłania są niewielkie.

Krótkotrwały ból po zabiegu jest czymś, czego należy się spodziewać ze względu na nacięcia w jamie brzusznej i podrażnienie spowodowane dwutlenkiem węgla. Większość lekarzy przepisuje leki przeciwbólowe do stosowania w pierwszych dniach po zabiegu. U większości kobiet silny ból ustępuje trzeciego dnia po operacji [18], jednak miejsca nacięć mogą boleć przez przynajmniej kilkanaście dni. Niektóre osoby już tydzień po zabiegu czują się dobrze, inne nawet miesiąc później pobolewają okolice blizn. Innymi krótkotrwałymi symptomami, których można się spodziewać, są obolałe gardło (od znieczulenia) oraz ból ramion (od gazu używanego w laparoskopii) [19].

Po nacięciach wykonanych podczas zabiegu zostaną małe blizny, które z czasem powinny wyblaknąć. To, jak bardzo będą widoczne po dłuższym czasie, zależy od cech indywidualnych.

Sterylizacja antykoncepcyjna, podobnie jak antykoncepcja hormonalna, nie zabezpiecza przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Ryzyko zajścia w ciążę po sterylizacji antykoncepcyjnej jest bardzo niewielkie, ale jeśli już do tego dojdzie, zwiększa się prawdopodobieństwo, że ciąża będzie ektopowa (1/3 ciąż po sterylizacji jest ektopowa). Ryzyko jest podobne jak przy stosowaniu wkładek domacicznych (wtedy 20% ciąży jest ektopowych). Warto podkreślić, że ryzyko ciąży ektopowej po sterylizacji antykoncepcyjnej jest dużo mniejsze niż ryzyko takiej ciąży u kobiet nieużywających antykoncepcji [15].

Ogólne ryzyko wystąpienia jakichkolwiek powikłań jest oceniane na 0,9-1,6%. Powikłania mogą wiązać się z użytym znieczuleniem, samym zabiegiem laparoskopii lub metodą sterylizacji antykoncepcyjnej. Możliwe powikłania obejmują m.in. krwawienie, uszkodzenie okolicznych struktur, nieplanowaną poważniejszą operację, transfuzję, zakrzepicę żył, infekcję lub zdarzenie zagrażające życiu. Czynnikami, które zwiększają ryzyko wystąpienia powikłań są: zastosowanie znieczulenia ogólnego, wcześniejsza operacja jamy brzusznej lub miednicy, otyłość oraz cukrzyca [15].

Udowodniono, że sterylizacja antykoncepcyjna nie zwiększa ryzyka 25 z 26 badanych rodzajów nowotworu (w tym raka piersi, endometrium i szyjki macicy), a zmniejsza ryzyko 3 z tych 26 rodzajów (raka jajników, jajowodów i otrzewnej). Jedynie w przypadku raka odbytu kobiety po sterylizacji antykoncepcyjnej są bardziej narażone na zachorowanie niż kobiety, które tego zabiegu nie przeszły. Nie został jednak wykazany ciąg przyczynowo-skutkowy. Zwiększone ryzyko (o 34%) prawdopodobnie wynika stąd, że podwiązanie jajowodów jest częstsze u kobiet, które są aktywne seksualnie, to z kolei zwiększa ryzyko zakażenia wirusem HPV, a zatem i ryzyko raka odbytu [08].

U kobiet, które po podwiązaniu jajowodów miały zabieg ablacji endometrium, może pojawić się Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (PATSS), opisany dokładniej w następnym punkcie.

Czym jest Post-Ablation Tubal Sterilizationa Syndrome (PATSS)

Uwaga, nie należy mylić Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (PATSS) z Post Tubal Ligation Syndrome (PTLS) opisanym w kolejnym punkcie.

Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (w swobodnym tłumaczeniu: Zespół Problemów po Ablacji i Sterylizacji) to nazwa zespołu objawów, takich jak ciągły lub przerywany ból miednicy oraz plamienie, występujących u kobiet, które miały wykonaną sterylizację antykoncepcyjną oraz ablację endometrium (zabieg polegający na usunięciu lub zniszczeniu błony śluzowej macicy, stosowany przy bardzo obfitych miesiączkach). Zespół ten występuje wyłącznie wtedy, gdy po sterylizacji wykona się ablację. Po samej sterylizacji antykoncepcyjnej to nie grozi.

Częstotliwość występowania tego syndromu u kobiet z historią sterylizacji antykoncepcyjnej oceniana jest na 6-8% i najczęściej rozwija się 2-3 lat po ablacji. Leczenie polega na kompletnym usunięciu jajowodów, a jeśli to nie pomoże – na usunięciu macicy [20].

Czym jest Post Tubal Ligation Syndrome (PTLS)?

Uwaga, nie należy mylić Post Tubal Ligation Syndrome (PTLS) z Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (PATSS) opisanym w poprzednim punkcie.

Post Tubal Ligation Syndrome (w swobodnym tłumaczeniu: Zespół Problemów po Podwiązaniu Jajowodów”) to nazwa zespołu objawów takich jak zwiększone krwawienie i problemy hormonalne, występujących po podwiązaniu jajowodów.

Obecnie naukowcy zgodnie twierdzą, że taki syndrom nie występuje, a podwiązanie jajowodów nie zwiększa ryzyka zaburzeń hormonalnych czy obfitości krwawienia miesięcznego [21]. Niebezpieczeństwa, które rzeczywiście są powiązane ze sterylizacją antykoncepcyjną, zostały opisane w jednym z wcześniejszych punktów.

Warto zauważyć, że podwiązanie jajowodów bardzo często występuje w tym samym czasie co wydarzenia, które mogą powodować zmiany hormonalne (a co za tym idzie, zmiany w ilości krwawienia), czyli odstawienie antykoncepcji hormonalnej (bo nie jest potrzebna po sterylizacji) oraz urodzenie dziecka (w przypadku sterylizacji tuż po porodzie).

Należy zwrócić szczególną uwagę na odstawienie antykoncepcji hormonalnej, bo zwiększone krwawienie może być tego efektem (jednym z pozytywnych skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej jest właśnie regulowanie i zmniejszenie krwawienia).

Jakie są zalety sterylizacji antykoncepcyjnej?

Podwiązanie jajowodów jest równie skuteczne jak wkładki domaciczne, implanty i wazektomia [01], a usunięcie jajowodów daje praktycznie stuprocentową skuteczność [22]. To jedna z niewielu bardzo skutecznych metod antykoncepcji, która nie wymaga przyjmowania hormonów.

Sterylizacja antykoncepcyjna nie pociąga za sobą ryzyka obfitszego krwawienia podczas okresu ani krwawienia międzymiesiączkowego. Nie powoduje zmian w gospodarce hormonalnej [23] i nie przyśpiesza nadejścia menopauzy. Hormony są produkowane przez jajniki, a nie przez jajowody.

Sterylizacja antykoncepcyjna nie powoduje problemów z popędem seksualnym i nie zmniejsza przyjemności płynącej z uprawiania seksu. Część kobiet czerpie nawet większą przyjemność ze zbliżeń (prawdopodobnie dlatego, że znika strach przed niechcianą ciążą). Jedynym czynnikiem, który może obniżać zainteresowania seksem, jest żałowanie zabiegu sterylizacji [17].

Sterylizacja antykoncepcyjna zmniejsza ryzyko raka jajników (o 20%), jajowodów (o 40%) i otrzewnej (o 20%) [08], najpewniej dlatego, że duża część nowotworów jajnika powstaje właśnie w jajowodzie. Całkowite usunięcie jajowodów jest wykorzystywane jako metoda prewencji raka jajników (mniej inwazyjna niż usunięcie również jajników), ale nawet podwiązanie jajowodów może obniżać ryzyko raka jajników.

Jaka jest skuteczność sterylizacji antykoncepcyjnej?

Skuteczność każdej z powyższych metod sterylizacji jest naprawdę wysoka – mniej niż 1% kobiet zajdzie po tym zabiegu w ciążę [18]. Przy czym największą skuteczność zaobserwowano w grupie kobiet najstarszych – od 34 do 44 lat [24]. Wynika to głównie z tego, że młodsze kobiety mają dużo większą szansę na zajście w ciążę.

Jakie są alternatywy dla sterylizacji antykoncepcyjnej?

Podwiązanie jajowodów ma podobną skuteczność w zapobieganiu ciąży co LARC (ang. „Long-acting reversible contraception”, czyli długodziałająca antykoncepcja odwracalna) [17]. Dostępne metody LARC i ich typowa skuteczność:

# wkładki domaciczne hormonalne (np. Mirena, Skyla, Kyleena) ~99,80%,

# wkładki domaciczne niehormonalne (np. ParaGard, Gynefix) ~99,20%,

# implant antykoncepcyjny z hormonami (np. Implanon) ~99,95% [25].

Dla porównania, typowa skuteczność podwiązania jajowodów to ~99,50-99,99% w zależności od użytej metody [24].

Część kobiet po sterylizacji nadal chce stosować jakiś rodzaj antykoncepcji hormonalnej ze względu na jej dodatkowe korzystne skutki (uregulowanie gospodarki hormonalnej, łagodniejsze miesiączki itd.). Jeśli hormony są dobrze tolerowane, warto rozważyć jedną z hormonalnych metod LARC. Są na ogół bezpieczne, ale każda z nich niesie za sobą ryzyko skutków ubocznych i potencjalnych problemów zdrowotnych. Muszą też być wymieniane na nowe co 3-10 lat.

Inną alternatywą dla sterylizacji antykoncepcyjnej kobiet jest wazektomia mężczyzn, z typową skutecznością ~99,85%. Jeśli kobieta pozostaje w monogamicznym długotrwałym związku i mężczyzna jest chętny poddać się zabiegowi, warto go rozważyć. Jest dużo prostszy, tańszy i niesie mniejsze ryzyko od każdej z metod sterylizacji antykoncepcyjnej kobiet [17].

Skoro LARC i wazektomia są porównywalnie skuteczne, czemu kobiety decydują się na sterylizację antykoncepcyjną?

Wazektomia wymaga bycia w stałym związku i partnera gotowego poddać się zabiegowi. Ochrona przed ciążą kończy się w przypadku rozstania i problem wyboru antykoncepcji pojawia się ponownie. Część kobiet obawia się również zajścia w ciążę w wyniku gwałtu, przed czym wazektomia partnera w żaden sposób nie chroni.

Większość metod LARC to metody hormonalne, a część kobiet nie może używać żadnych hormonalnych metod antykoncepcji. Zostaje wtedy wyłącznie miedziana wkładka domaciczna, która nie jest dobrze tolerowana przez niektóre kobiety (może powodować bardziej bolesną menstruację).

Wszystkie metody LARC wymagają co kilka lat wymiany wyrobu na nowy. Istnieje ryzyko, że gdy przyjdzie czas na wymianę, wybrana metoda albo nie będzie dostępna, albo kobiety nie będzie na nią stać.

Sterylizacja antykoncepcyjna jest jedyną metodą, która daje pewność, że za x lat ochrona przed ciążą będzie taka samo skuteczna, jak tuż po zabiegu.

Warto też podkreślić, że usunięcie jajowodów, daje jeszcze większą skuteczność, zbliżającą się do 100% [22]. Zapewnia to komfort psychiczny tym kobietom, dla których nawet minimalne ryzyko zajścia w ciążę jest powodem olbrzymiego stresu.

Więcej na tem temat w poście: „Sterylizacja antykoncepcyjna w pytaniach i odpowiedziach. Część 2″

Mapa z adresami przygranicznych klinik, które przeprowadzają zabiegi sterylizacji antykoncepcyjnej TUTAJ

Rysunek: Katarzyna Drewek-Wojtasik

Bibliografia:
[01] Female sterilisation – NHS
[02] Trends in Contraceptive Use Worldwide 2015 Report
[03] Tubal anastomosis after previous sterilization: a systematic review
[04] Effectiveness of in vitro fertilization in women with previous tubal sterilization
05] Poststerilization regret: findings from the United States Collaborative Review of Sterilization
[06] Minilaparotomy or laparoscopy for sterilization: a multicenter, multinational randomized study
[07] Techniques for the interruption of tubal patency for female sterilisation
[08] Tubal ligation and incidence of 26 site-specific cancers in the Million Women Study
[09] Salpingectomy vs tubal ligation for sterilization: a systematic review and meta-analysis
[10] Deaths associated with laparoscopic sterilization by unipolar electrocoagulating devices, 1978 and 1979
[11] Conceptus(R) Announces Settlement of Patent Infringement Lawsuit With Hologic
[12] Bayer to phase out Essure birth control device in U.S.
[13] FDA Activities Related to Essure
[14] Safety and efficacy of hysteroscopic sterilization compared with laparoscopic sterilization: an observational cohort study
[15] ACOG Practice Bulletin No. 208: Benefits and Risks of Sterilization
[16] Medical eligibility criteria for contraceptive use, fifth edition. Part II – Using the recommendations” str. 232
[17] Overview of female permanent contraception
[18] Female interval permanent contraception: Procedures
[19] Tubal ligation – discharge
[20] Endometrial ablation: postoperative complications
[21] Is there any evidence for a post-tubal sterilization syndrome?
[22] FAQ: Can I get pregnant after a bilateral salpingectomy? (Removal of both fallopian tubes for sterilization)
[23] Hormone levels before and after tubal sterilization
[24] The risk of pregnancy after tubal sterilization: findings from the US Collaborative Review of Sterilization
[25] Effectiveness of Family Planning Methods

8 grudnia, 2020 23 komentarze

Bezdzietność i prawo Prawa kobiet

Salpingotomia i wazektomia na życzenie – legalne czy nie? Rozmowa z prawnikiem

autor Chwatka Niematka

Salpingektomia i wazektomia na życzenie – legalne czy nie? Rozmowa z prawnikiem

Dwadzieścia lat temu Polska podpisała europejską konwencję bioetyczną, która zakłada autonomię pacjenta i jego prawo do decydowania o sobie. Niestety, Polki wciąż nie mogą decydować o swoim ciele. Rozmawiałam ostatnio z wieloma kobietami, które marzą o najskuteczniejszej z możliwych antykoncepcji – salpingotomii, czyli podwiązaniu jajowodów – ale prawo im tego zabrania. I to jest draństwo, bo mężczyźni, mimo mętnych przepisów, mają wazektomię niemalże na wyciągnięcie ręki. Wazektomia jest odwracalne, a więc cacy. Salpingotomia to okaleczenie, ciężki uszczerbek i zbrodnia że hej! A przecież zarówno podwiązanie jajowodów, jak i nasieniowodów jest do pewnego stopnia odwracalne. Statystyki dają kobietom po zabiegu od 70 do 80% szans na dziecko, a mężczyznom – nawet do 96%. Poza tym zarówno panowie, jak i panie mogą skorzystać z dobrodziejstw zapłodnienia in vitro. Nie chodzi więc o żaden uszczerbek, ale o władzę. Patriarchalną władzę nad kobiecą płodnością.

A może ustawodawcy chodzi o nasze dobro? Ale momencik… Czyżby państwo było od tego, żeby na siłę chronić nas przed złymi decyzjami? Jeśli tak, to czemu pozwala nam wybrać beznadziejny zawód, przemocowego partnera i wódkę zamiast mleka sojowego? Ponoszenie odpowiedzialności za podejmowane decyzje to fundament dorosłego życia. Jesteśmy księgowymi i lekarzami, naukowczyniami i dziennikarzami, operatorami dźwigów i maklerkami, nauczycielami i kasjerkami… Codziennie decydujemy o życiu, zdrowiu, majątku i przyszłości innych, ale najwyraźniej jesteśmy zbyt niedojrzali, by zdecydować o własnej przyszłości. Czy mamy się na to godzić? A może, żądając legalnej i bezpiecznej aborcji oraz edukacji seksualnej, trzeba przy okazji żądać legalnej i bezpiecznej sterylizacji? Głośno i spektakularnie! W XXI wieku mamy prawo wybrać sobie rodzaj antykoncepcji!

Zanim jednak wyjdziemy na ulicę i zaczniemy domagać się nowych praw, spójrzmy, co nam wolno, a czego nie w świetle dzisiejszych paragrafów. Bezdzietnik zaprosił do rozmowy o sterylizacji na życzenie radcę prawnego, Katarzynę Kostołowską.

Bezdzietnik.pl: Jak wygląda sytuacja prawna – czy wazektomia i salpingotomia są w Polsce dopuszczalne, czy nie?

Katarzyna Kostołowska, radca prawny: Jako zabiegi medyczne konieczne dla ratowania zdrowia czy życia pacjentów oczywiście tak, jednak twoje pytanie dotyczy innego kontekstu, bo dopuszczalności tych zabiegów w celach antykoncepcyjnych. Jako że w polskim prawie ta problematyka nie została uregulowana, to poza koniecznością leczniczą nie przeprowadza się ich legalnie. Właśnie ze względu na brak przepisów dotyczących tak zwanego ubezpłodnienia na życzenie, interwencja lekarska w tym zakresie będzie stanowiła przestępstwo opisane w art. 156 kodeksu karnego. Przepis ten przewiduje karę pozbawienia wolności za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci między innymi pozbawienia człowieka zdolności płodzenia. Należy podkreślić, że owo „pozbawienie” implikuje charakter trwały, a więc oznacza całkowitą i nieodwracalną utratę zdolności płodzenia (u mężczyzn zdolności zapładniania, u kobiet zdolności poczęcia, donoszenia płodu i urodzenia dziecka). Jeśli w przypadku podwiązania jajowodów uznaje się, że zabieg ten trwale ubezpładnia kobietę (choć podobno metodami chirurgicznymi można efekt zabiegu odwrócić, ale to pytanie do lekarza), to w przypadku wazektomii już tak nie jest, bowiem w wyniku tego zabiegu nie dochodzi do pozbawienia mężczyzny zdolności prokreacji na zawsze. Dlatego też w internecie znajdziemy mnóstwo ofert polskich klinik oferujących wazektomię, natomiast nikt nie ogłasza się z zabiegami dla kobiet, bo za przeprowadzenie takiego zabiegu – mimo że na wyraźne życzenie pacjentki – grozi poważna odpowiedzialność karna. Choć trzeba powiedzieć, że zdania tak zwanej doktryny są w tym względzie podzielone. Jedni znawcy prawa uważają, że to przestępstwo, inni że nie. Tylko że kto zaryzykuje, żeby sprawdzić, co orzeknie sąd?

Bezdzietnik.pl: Jakimi intencjami kierował się ustawodawca, ustanawiając takie prawo? Przeczytałam w „Polityce”, że zapis ten sięga korzeniami do epoki przedwojennej – czy to prawda?

Katarzyna Kostołowska: Faktycznie, artykuł 156 obowiązującego kodeksu karnego jest odpowiednikiem artykułu 235 kodeksu karnego z 1932 roku i artykułu 155 z kodeksu karnego z 1969 roku. Co kierowało ustawodawcą? Troska o najistotniejsze wartości i mówię zupełnie poważnie. Zdrowie jest jednym z podstawowych i najważniejszych – z punktu widzenia ochrony prawnej – dobrem człowieka, decydującym przecież o jakości naszego życia. Z tym że w przepisie artykułu 156 pozbawienie płodności wymienia się obok na przykład pozbawienia słuchu czy wzroku, co aktualnie musi nieco śmieszyć, bo jak wiadomo sterylizacja na żądanie dorosłej, świadomej znaczenia tego kroku osoby jako metoda antykoncepcji jest dopuszczalna w wielu europejskich krajach. Co więcej jest to metoda najskuteczniejsza.

Wydaje się, że przeprowadzenie zabiegu sterylizacji w wyniku przemyślanej decyzji pacjentki (poinformowanej przez lekarza o jej konsekwencjach i możliwościach działań alternatywnych) nie powinno być stawiane w jednym szeregu ze sterylizacją ze względów eugenicznych czy karnych (aby uniemożliwić sprawcom przestępstw seksualnych ich ponowne popełnianie), a w konsekwencji karalne. Jednak w Polsce karalnym pozostaje, a zgoda pacjentki na zabieg i jej wola poddania się zabiegowi nie ma tu nic do rzeczy. Lekarzowi grozi odpowiedzialność karna, choć – jak podkreślają zwolennicy zmiany prawa w tym zakresie – dobrowolna rezygnacja z własnej płodności jest podstawowym prawem każdego człowieka. Tak jak każdy ma prawo do prokreacji, tak każdy ma prawo do zrezygnowania z niej. W Polsce mamy do czynienia z takim paradoksem, że kobieta może podjąć decyzję o sterylizacji (bo tego prawo nie zabrania), ale lekarz nie może wykonać zabiegu. I stąd tak zwana turystyka sterylizacyjna.

Bezdzietnik.pl: Czemu akurat kobieca płodność jest tak bezwzględnie chroniona przez państwo? Dlaczego lekarze nie boją się powodować ciężkiego uszczerbku na męskim zdrowiu, a strach dopada ich dopiero, gdy poprosi o to kobieta?

Katarzyna Kostołowska: W Polsce nie ma jednoznacznych przepisów dotyczących żadnego z tych zabiegów. W celach leczniczych są na pewno dopuszczalne i wykonywane, natomiast w celach innych niż lecznicze już nie, bo ta sprawa – światopoglądowa przecież, zahaczająca o normy moralne – jest w Polsce, jak każda inna tego typu, zawsze mocno dyskusyjna. Ta dodatkowo związana jest z interpretacją obowiązujących przepisów, zwłaszcza art. 156 kodeksu karnego. Z tym że za wazektomię nikt nikogo w Polsce nie ściga, bo po pierwsze, nie ma przepisu wprost zabraniającego wazektomii, a po drugie sama metoda pozbawia mężczyznę płodności tylko na jakiś czas, wywołany zabiegiem „defekt” może zostać cofnięty. Wazektomii na życzenie (i oczywiście odpłatnie, bo NFZ nie refunduje zabiegu) można poddać się w wielu polskich klinikach, które jednocześnie odmawiają wykonania zabiegu podwiązania jajowodów u kobiet, bo jak mówiłam, uznawane jest ono za zabieg nieodwracalny, a co za tym idzie mogący skutkować odpowiedzialnością karną lekarza.

Bezdzietnik.pl: Z tego co wiem, jeszcze do niedawna można było znaleźć w Polsce klinikę, w której wykonywano zabiegi podwiązania jajowodów. Dziś już nie. Czy zmieniła się litera prawa?

Katarzyna Kostołowska: W polskim prawie od 1932 roku mamy tę samą regulację – dobrowolna sterylizacja, czyli sterylizacja na życzenie pacjenta, za to bez żadnych wskazań medycznych, może grozić odpowiedzialnością karną dla lekarza przeprowadzającego zabieg. Prawo więc się nie zmieniło, a czy się zmieni? Od zawsze niedobra jest konotacja samego słowa „sterylizacja” kojarzącego się z barbarzyńskim przymusem i nie chodzi tylko o zabiegi wykonywane w Trzeciej Rzeszy, przecież w Szwecji przymusowej sterylizacji poddawano aż do 1975 roku osoby niedostosowane społecznie, ale także na przykład Romów! Od niedawna niedobra jest także atmosfera, lekarze mogą obawiać się sprzeciwu wielu środowisk wobec sterylizacji na życzenie (i to sterylizacji kobiet właśnie). Z pewnością żaden lekarz nie chce pikiet pod oknami gabinetu.

W Polsce mamy do czynienia z silnym wpływem Kościoła katolickiego, a prawodawca kościelny w kanonie 1055 Kodeksu Prawa Kanonicznego określa małżeństwo jako wspólnotę skierowaną do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa. O ile tradycyjne metody antykoncepcji są do przełknięcia, to raczej niemożliwe byłoby przełknięcie antykoncepcji trwałej, jakkolwiek trąci to hipokryzją i mimo że we współczesnym świecie staje się ona normą. Przykład? Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Japonia, Szwecja, Dania… Miejmy nadzieję, że pod wpływem dyskusji na ten temat, nacisku organizacji kobiecych i samych lekarzy dojdzie do zmian także i w naszym prawie.

Bezdzietnik.pl: W jakich sytuacjach dopuszcza się przecięcie lub podwiązanie jajowodów lub sterylizację?

Katarzyna Kostołowska: W takich, w których są do tego wskazania kliniczne. Lekarz – za zgodą pacjentki i po rozważeniu wszelkich korzyści i przeciwskazań – może podjąć się operacji w przypadku, gdyby ewentualna ciąża zagrażała życiu lub zdrowiu kobiety lub gdyby istniało uzasadnione podejrzenie, że dziecko może zostać obciążone ciężką chorobą genetyczną. Inna kwestia, że według Kodeksu Etyki Lekarskiej powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych, ale także niesienie ulgi w cierpieniu. Nasuwa się pytanie, czy nie należałoby tego zapisu rozumieć również w ten sposób, że lekarz powinien podejmować działania lecznicze chroniące zdrowie pacjenta, rozumiane jednak nie jako brak choroby, ale jako dobre samopoczucie.

Bezdzietnik.pl: Czy w przypadku przeciwwskazań do ciąży i porodu mam prawo zażądać zabiegu salpingotomii lub salpingektomii? Co zrobić, jeśli lekarz odmówi?

Katarzyna Kostołowska: Każdy lekarz ma obowiązek wykonywać swój zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. W ustawie o działalności leczniczej zapisano, że podmiot leczniczy nie może odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia. Z kolei w ustawie o zawodzie lekarza jest mowa o tym, że lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. W tej samej ustawie uregulowano kwestię tak zwanej klauzuli sumienia. Otóż lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, jednak z zastrzeżeniem przypadków, gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Lekarz korzystający z klauzuli sumienia ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej, jeśli zaś wykonuje zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma także obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie swojego przełożonego.

Pacjentka, która uzna, że lekarz zachował się niewłaściwie, może złożyć skargę do rzecznika odpowiedzialności zawodowej przy okręgowej izbie lekarskiej, przed którą lekarze ponoszą odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza oraz zasad etyki lekarskiej. Okręgowy rzecznik wykonuje czynności sprawdzające i sprawuje funkcję oskarżyciela przed sądami lekarskimi, które mogą orzec wobec lekarza karę upomnienia, nagany, kary pieniężnej, zakazu pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia, ograniczenia zakresu czynności wykonywaniu zawodu lekarza, zawieszenia prawa wykonywania zawodu, a nawet pozbawienia prawa wykonywania zawodu. Skargę można skierować również do Narodowego Funduszu Zdrowia, do Rzecznika Praw Pacjenta i do Rzecznika Praw Obywatelskich. Sprawy odszkodowawcze rozpatrują wojewódzkie komisje ds. orzekania o zdarzeniach medycznych albo sądy.

Bezdzietnik.pl: Czy podwiązanie/podcięcie jajowodów jest przestępstwem ściganym z urzędu, czy na wniosek poszkodowanego?

Katarzyna Kostołowska: Jeśli zabieg przeprowadzono bez wskazań leczniczych, jest to przestępstwo, które ściga się z urzędu. Na wniosek pokrzywdzonej lub pokrzywdzonego następuje ściganie przestępstwa opisanego w art. 192 kodeksu karnego, a polegającego na przeprowadzeniu takiego zabiegu, jeśli wskazania lecznicze były, ale nie uzyskano zgody pacjentki na jego przeprowadzenie.

Bezdzietnik.pl: Kto ponosi konsekwencje prawne ubezpłodnienia? Co za to grozi i komu?

Katarzyna Kostołowska: Odpowiedzialność karną, o której mowa w powoływanym już przepisie artykułu 156 kodeksu karnego ponosi ten, kto spowoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci między innymi pozbawienia człowieka zdolności płodzenia, a więc w praktyce lekarz wykonujący zabieg sterylizacji. Nigdy nie osoba decydująca się na poddanie zabiegowi. Według aktualnie obowiązującej ustawy karnej lekarzowi grozi kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech.

Bezdzietnik.pl: Czy kobieta, która poddała się temu zabiegowi za granicą, po powrocie do Polski powinna się czegoś obawiać? Czy może bezpiecznie przyznać się swojemu lekarzowi, że ma podwiązane jajowody? Czy lekarz ma obowiązek to gdzieś zgłosić?

Katarzyna Kostołowska: Lekarzy obowiązuje tajemnica lekarska. Co prawda każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu (a takim jest przestępstwo stypizowane w artykule 516 kodeksu karnego) ma obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję, jednak jest to obowiązek społeczny, przed którym występuje obowiązek prawny wyrażony w ustawie o zawodzie lekarza nakazujący zatrzymać w tajemnicy wszystkie informacje związane z pacjentem, a uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu. Co ważne, obowiązek dochowania tajemnicy lekarskiej obejmuje nie tylko informacje przekazane lekarzowi przez pacjenta, lecz także te, do których dostęp lekarz uzyskał przez analizę dokumentacji medycznej pacjenta, od innego lekarza czy też od osób trzecich. Oczywiście, jeżeli zabieg wykonał lekarz słowacki, to nie popełnił przestępstwa, ponieważ na Słowacji taki zabieg jest dozwolony. Kobieta, poddając się sterylizacji, też nie popełniła przestępstwa, więc może bez obaw powiedzieć o zabiegu każdemu, w tym również lekarzowi.

Bezdzietnik.pl: Czy pomoc w poddaniu się podwiązaniu jajników jest również karalna?

Katarzyna Kostołowska: Pomocnictwo w polskim systemie prawnym jest karalne tak jak sprawstwo, czyli jest zagrożone tą samą karą, ale wymierzając karę za pomocnictwo, sąd może zastosować jej nadzwyczajne złagodzenie. Chcę jednak powiedzieć, że za pomocnictwo odpowiada ten, kto działa w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego i swoim zachowaniem ułatwia tej osobie jego popełnienie. Pomocnik musi mieć więc wyobrażenie konkretnego czynu zabronionego, który ma być popełniony przez konkretnego sprawcę, a informacja w internecie skierowana jest do wszystkich, a nie do konkretnej kobiety. W doktrynie spotyka się opinie, że pomoc tego rodzaju jest zbyt odległa, aby móc konstruować odpowiedzialność za pomocnictwo do konkretnego czynu popełnionego przez konkretną osobę. Jednak ten medal ma dwie strony – z łatwością znajdą się przedstawiciele doktryny mający zdanie odmienne, a i w linii orzeczniczej brak jest jedności. Dlatego nic nie mogę powiedzieć na pewno, każda spawa jest inna, różna może też być interpretacja prawa..

Bezdzietnik.pl: Czy kiedykolwiek jakikolwiek lekarz został skazany za pozbawienie kobiety płodności? Z tego, co wiem, zdarzają się czasami zabiegi wykonywane bez zgody pacjentek, na przykład podczas cesarskiego cięcia…

Katarzyna Kostołowska: Zgoda pacjentki jest kluczowa! Lekarz wykonujący zabieg bez uzyskania zgody pacjenta może odpowiadać karnie, a grozi mu grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do dwóch lat. Głośna była u nas sprawa matki małej Róży, którą w 2009 roku lekarka ubezpłodniła podczas cesarskiego cięcia, nie mając na to zgody kobiety. W wyniku złożonego przez kobietę prywatnego aktu oskarżenia zapadł wyrok skazujący lekarkę na rok pozbawienia wolności w zawieszeniu na dwa lata. Podobny przypadek miał miejsce we Francji, gdzie zapadł wyrok skazujący wobec lekarza, który dokonał sterylizacji 26-letniej pacjentki, matki pięciorga dzieci, bez jej zgody. Sąd uznał winę lekarza za niewątpliwą, choć sam zabieg został przeprowadzony według wszelkich zasad sztuki.

Bezdzietnik.pl: Jak wygląda sytuacja na świecie? Czy podwiązywanie jajowodów jako metoda antykoncepcji jest w Europie i na świecie dopuszczalna?

Katarzyna Kostołowska: Dopuszczalna jest w wielu europejskich krajach, choćby w Niemczech, Austrii, we Francji, w Wielkiej Brytanii, Czechach, na Słowacji. Zgodnie z zaleceniami ONZ i Rady Europy dobrowolna sterylizacja jako metoda antykoncepcji powinna być dostępną metodą planowania rodziny, ba!, narzędziem do realizacji prawa każdego człowieka do planowania rodziny. Na świecie mamy do czynienia z trzema typami regulacji prawnych: jednoznacznym dopuszczeniem możliwości przeprowadzenia sterylizacji na życzenie, dopuszczeniem sterylizacji na życzenie jako realizacji programu demograficznego państwa lub brakiem jakiegokolwiek uregulowania czy też jednoznacznym zakazem (poza względami terapeutycznymi).

Oczywiście sterylizacja na życzenie to nie jest zwykła czynność jak kupowanie bułki u piekarza. Sterylizacja na życzenie musi być poddana pewnym rygorom i w krajach, w których jest dopuszczalna, właśnie tak się dzieje. W USA na przykład może się jej poddać osoba poczytalna, która skończyła 21 lat, dobrowolnie wyraziła świadomą, pisemną zgodę na zabieg, a wcześniej została szczegółowo poinformowana o ryzyku i konsekwencjach. Sam zabieg natomiast musi być przeprowadzony między 30. a 180. dniem po wyrażeniu zgody. Miejmy nadzieję, że i polskie prawodawstwo pójdzie tym tropem…

Bezdzietnik.pl: Dziękuję za rozmowę!

Zdjęcia: Depositphotos.com

27 sierpnia, 2019 36 komentarzy

Prawa kobiet

Kiedy bezdzietność bywa przywilejem, czyli co utrudnia nam wybór

autor Chwatka Niematka

Przeczytałam właśnie ważną, choć nienową, bo wydaną w 2011 roku, książkę o aborcji „A jak hipokryzja” i doszłam do wniosku, że wybór bezdzietności, podobnie jak dostęp do antykoncepcji i aborcji, jest przywilejem. Dobrem luksusowym, przeznaczonym dla pieszczochów losu. Oczywiście w myśl rozmaitych mądrych dokumentów „wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi”, ale niektórzy z nas dostają tej wolności i równości więcej niż inni. Na przykład moja znajoma lekarka, gdy zaszła w niechcianą ciążę, czuła się znacznie mniej skrępowana restrykcyjnymi przepisami ustawy antyaborcyjnej niż Alicja Tysiąc, której zresztą książka „A jak hipokryzja” jest dedykowana. Kilka kliknięć w internecie, dwa tygodnie czekania, chwila kontrolowanego strachu i życie lekarki, jakby nigdy nic, potoczyło się dalej. Gładko. Bez żadnych postaborcyjnych sensacji. Alicji Tysiąc życiowy scenariusz napisali inni – ustawodawcy, ginekolodzy i prześladujący ją proliferzy. To oni zmieszali ją z błotem, odebrali jej zdrowie, włożyli na barki niewyobrażalny ciężar, licytując się przy tym na święte miny i patetyczne pozy, a następnie umyli ręce. Rycerze niezłomni. Łby zakute w aureole.

Krzywda wyrządzona pani Tysiąc tak głośno wołała o pomstę do Strasburga, że w końcu państwo polskie musiało za nią słono zapłacić, ale to odosobniony przypadek. Na co dzień doświadczamy drobnych, pospolitych szykan, o których nie usłyszy żaden sąd ani trybunał, choć ich niszcząca siła znacznie przekracza wartość 1 chazana. Taką szykaną będzie zarówno brak edukacji seksualnej (przynajmniej 5 chazanów, bo może być przyczyną wielu życiowych katastrof), jak i brak autobusu, który zawiózłby nas do ginekologa (plus, minus 3 chazany, jeśli nie boimy się łapać stopa). Zewsząd słyszymy, że mamy prawo żyć po swojemu, i chętnie w to wierzymy, ale wystarczy wyostrzyć uwagę i przyjrzeć się rozmaitym społecznym naciskom i ograniczeniom, by stracić złudzenia. W jednym ze szkiców poświęconych aborcji Agata Chełstowska przywołuje pojęcie sprawiedliwości reprodukcyjnej. Obejmuje ono:
– prawo do tego by mieć dzieci,
– prawo do tego, by ich nie mieć,
– prawo do opieki nad dziećmi, które już mamy,
– prawo do kontroli nad warunkami porodu.

Ponieważ jesteśmy na Bezdzietniku, skupię się na prawie do wyboru bezdzietnego stylu życia. Czy rzeczywiście każdy z nas – bez wyjątku – może z tego prawa skorzystać? Wielu bezrefleksyjnie przytaknie, bo niby co to za sztuka nie mieć dzieci? Nie trzeba się przy tym ani natrudzić, ani napocić. Wprost przeciwnie! Wystarczy leżeć na kanapie (na plaży, pod palmą, w hamaku) i sączyć drinka – tak to przynajmniej wygląda na zdjęciach i obrazkach oznaczonych hasztagiem childfree. Nie zobaczymy na nich kolejek do ginekologa, astronomicznych rachunków za tabletki antykoncepcyjne czy seksistowskich stereotypów wciskanych dzieciom pod przykrywką wychowania do życia w rodzinie. Niestety, w prawdziwym życiu prędzej potkniemy się o stereotyp niż o drinka z palemką, prędzej wylądujemy w kolejce niż na hamaku, warto więc zastanawiać się nad tym, co nas ogranicza. Dlaczego bezdzietność bywa frykasem, na który nie każdy może sobie pozwolić?

A jak hipokryzja. Antologia tekstów o aborcji, władzy, pieniądzach i sprawiedliwości pod. red. Claudii Snochowskiej-Gonzalez

Niedostępna antykoncepcja

Przede wszystkim, żeby zrealizować pragnienie nieposiadania dziecka, trzeba mieć swobodny dostęp do nowoczesnej antykoncepcji, a z tym w Polsce bywa krucho. Jak ustaliło Europejskie Forum Parlamentarne ds. Populacji i Rozwoju, dostęp do środków antykoncepcyjnych wynosi u nas tylko 31,5%. To najmniej na kontynencie! Mniej niż w Kosowie, Andorze, Bośni i Hercegowinie, Grecji, Czarnogórze, Słowacji, Gruzji czy Rosji (więcej na ten temat przeczytacie w Polityce). Być może mieszkankom dużych miast ten wynik wyda się mocno zaniżony, bo tam gabinety ginekologiczne są niemal na każdej ulicy. Można przebierać w nich jak w ulęgałkach. Jednak na prowincji sytuacja wygląda zupełnie inaczej, niekiedy wręcz dramatycznie! Z ubiegłorocznego raportu NIK wynika, że większość kobiet z małych miejscowości i gmin nie ma dostępu do ginekologa. Niektóre, aby skorzystać z konsultacji lekarskiej, muszą pokonać nawet 50 kilometrów (więcej o tym tutaj). To prawdziwe wyzwanie w sytuacji, gdy na wielu obszarach Polski połączenia autobusowe przypominają fatamorganę – pojawiają się w rozkładzie jazdy i znikają, a w końcu znika cały rozkład wraz z przystankiem… Mocno utrudniony jest również dostęp do pakietu badań, bez których trudno przepisać bezpieczną dla zdrowia i skuteczną antykoncepję. Prowincjonalne gabinety zwykle nie dysponują nowoczesną aparaturą, znowu więc trzeba szukać stacji lub przystanku, tankować paliwo albo instalować apkę BlaBlaCar…

Brak gabinetów ginekologicznych i znikające z małych miejscowości przystanki, niestety, nie wyczerpują tematu. Żeby stosować antykoncepcję, trzeba mieć na nią pieniądze. Dużo pieniędzy! W 2010 roku przeciętna cena wizyty w prywatnym gabinecie wynosiła od 70 do 100 zł. Dziś stawki są znacznie wyższe, we Wrocławiu dochodzą nawet do 230 zł. Do tego trzeba doliczyć koszt środków antykoncepcyjnych pomnożony przez trzy, bo na jednej recepcie lekarz wypisuje zwykle trzymiesięczną dawkę (czyli średnio 50 zł x 3). Okazuje się więc, że za pragnienie nieposiadania dziecka co trzy miesiące musimy zapłacić od 300 do 400 zł lub – jeśli wybieramy antykoncepcję długoterminową – jednorazowo wybulić nawet 1000 zł. Taki wydatek dla kogoś, kto zarabia najniższą krajową, jest olbrzymim obciążeniem. Niekiedy wręcz – ciężarem nie do udźwignięcia. Rodzi się wówczas pokusa, żeby zagrać w watykańską ruletkę albo po cichu zgodzić się na kinder-niespodziankę.

Presja pronatalistyczna

No dobrze! Załóżmy, że nie mamy problemu z dotarciem do ginekologa i dostajemy na rękę trochę więcej niż krajowe minimum. Ba, być może zarabiamy nawet w okolicach średniej, możemy więc uważać się za krezuski. Idziemy prywatnie, stać nas! Na wizytę w ramach NFZ liczą chyba tylko największe desperatki i te z nas, które lubią poczuć dreszczyk kolejkowych emocji. Jak pisze Izabela Desperak w szkicu Ile to kosztuje? Edukacja, antykoncepcja, aborcja i rynek: „Opieka zdrowotna nad kobietami w ramach NFZ jest trudno dostępna. Choć nie jest potrzebne skierowanie jak w przypadku innych specjalistów, dostęp do ginekologa jest limitowany, tak jak do leczenia specjalistycznego”. Państwo, które domaga się przyrostu naturalnego i przyznaje krzyże zasługi za wielodzietność, tak naprawdę ma nas w dupie. Nas i nasze zdrowie. Olewamy więc państwo i wywalamy na prywatną wizytę gruby hajs. Za dwie stówy, podczas wywiadu lekarskiego, dowiadujemy się, że… czas odstawić pigułki i zajść w ciążę! Że wybór bezdzietnego życia to niedojrzały bunt i niemądra fanaberia. Powinnyśmy dojrzeć emocjonalnie i się rozmnożyć – ku chwale rodziny, ZUS-u i ojczyzny! W gabinetach ginekologicznych przygnębiająco często – zamiast lekarzy – spotykamy kaznodziei, którzy patrzą na nas nie przez laboratoryjne szkiełko i ultrasonograf, lecz przez pryzmat wyznawanej religii lub ideologii (pisałam o tym tutaj). Polska ginekologia jest przesiąknięta katolicką doktryną. Rzutuje to zarówno na sposób traktowania pacjentek, jak i na dostępność niezbędnych z punktu widzenia sprawiedliwości prokreacyjnej usług. Minister zdrowia z Bogiem na ustach nie przyzna refundacji na pigułki antykoncepcyjne (dziś refundowanych jest tylko kilka preparatów starego typu, w których wysoka zawartość hormonów powoduje dotkliwe skutki uboczne). Państwo, które o prawach kobiet dyskutuje nie z kobietami, lecz z katolickimi hierarchami, nie ułatwi dostępu do bezpiecznej i skutecznej antykoncepcji tzw. grupom wrażliwym, najbardziej potrzebującym wsparcia, czyli na przykład nastolatkom lub kobietom bezrobotnym. Ginekolog zasłaniający się klauzulą sumienia nie wypisze recepty na pigułkę „dzień po”, czyli elleOne, choć w ocenie Europejskiej Agencji Leków jest ona na tyle bezpieczna, że jej zażycie nie wymaga lekarskiego błogosławieństwa. A zatem możemy sobie być bezdzietne, pod warunkiem że mamy dużo czasu, zdrowia, pieniędzy, cierpliwości i samozaparcia. Jeżeli któregoś z tych zasobów nam brakuje, musimy zdać się na łut szczęścia. Państwo nie zagwarantuje nam prokreacyjnej sprawiedliwości, wprost przeciwnie – zafunduje nam fundamentaną, systemową niesprawiedliwość!

Brak dostępu do legalnej sterylizacji

Sprawę załatwiłaby sterylizacja – prosty, stosunkowo bezpieczny zabieg, gwarantujący stuprocentową skuteczność. Niestety, w Polsce jest on nielegalny. „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia (…) podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” – głosi artykuł 156 par. 1 pkt. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 roku. Zapis ten sięga korzeniami do epoki przedwojennej i wydaje się żałośnie niewspółczesny, a jednak ani nasze władze, ani Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników nie widzą potrzeby jego nowelizacji, mimo że już w 1999 roku Polska podpisała europejską konwencję bioetyczną, która zakłada autonomię pacjenta i jego prawo do decydowania o sobie. Jednak według naszych włodarzy bajki o samostanowieniu mogą opowiada inni, gdzieś na „zdemoralizowanym” Zachodzie, ale nie u nas, w ojczyźnie świętego papieża i jego nieświętych akolitów! Tutaj o mojej płodności wciąż decyduje ustawodawca pod rękę z biskupem i ginekologiem. To oni są władni wypowiadać się w kwestiach mojego życia płciowego i moich życiowych wyborów, nie ja! Ja… No cóż! Jestem wystarczająco dojrzała, by podjąć decyzję o posiadaniu dziecka, lecz najwyraźniej zbyt trzpiotowata na bezdzietność. Polskie ustawodawstwo nie zakazuje wprost sterylizacji jako metody antykoncepcyjnej, lecz konia z rzędem tej, która znajdzie ginekologa wykonującego zabieg salpingotomii, czyli podwiązania jajowodów! Co nam zostaje? Sterylizacja pod osłoną nocy, czyli horrendalnie droga wycieczka na Słowację lub do Niemiec, ustawowo wymuszone krętactwa oraz przykra świadomość, że pragnienie nieposiadania dziecka traktowane jest przez polskie państwo jak przestępstwo.

Brak dostępu do bezpiecznej i legalnej aborcji

Czasami decyzja o bezdzietności zmusza nas do podjęcia jeszcze jednej decyzji – o poddaniu się aborcji, która dla jednych jest OK, dla innych stanowi tragedię, ale zawsze ratuje nas przed udręką niechcianego macierzyństwa. Postawiłam po tym przydługim zdaniu kropkę i już słyszę, jak niektórzy z was bajdurzą coś o odpowiedzialnym seksie, wstrzemięźliwości i szklance zimnej wody. No tośmy sobie pobajdurzyli, a teraz przerzućmy się z bajek na literaturę faktu! Żeby szklanka wody chroniła nas przed niechcianą ciążą, musielibyśmy wyrzec się naszej ludzkiej natury. Od zarania dziejów dwunożne istoty wyposażone w rozrastający się mózg kombinowały, jak by tu czerpać przyjemność z seksu, nie licząc się z konsekwencjami. W prowadzonej przez tysiąclecia rozgrywce między cielesnymi żądzami a wezwaniami do seksualnej abstynencji zwykle wygrywały żądze, abstynencja zaliczała spektakularne nokauty. Tak było, jest i będzie, dlatego w planowaniu rodziny bardziej niż modlitwa i szklanka wody przydaje się solidna edukacja seksualna, ta jednak w naszych szkołach leży i kwiczy. Od czasu do czasu, w takiej czy innej placówce, pojawi się przedmiot, który nie wiadomo dlaczego nazywa się „Przysposobienie do życia w rodzinie” (jakby seks był przywilejem wyłącznie małżonków), choć jego prawidłowa nazwa powinna brzmieć: „Przysposobienie do życia w katolickiej rodzinie”; od wielkiego dzwonu edukatorom seksualnym z Pontonu tu i ówdzie uda się przemycić garść wiedzy o jajeczkach, plemnikach i prezerwatywach… I tyle! Pozwalając na tę edukacyjną katastrofę, musimy przystać na to, że ludziom będą się przytrafiać niechciane ciąże. Zresztą, powiedzmy sobie szczerze – nawet wiedza o rozmnażaniu na profesorskim poziomie nie chroni przed „wpadką”, zawsze coś może pójść nie tak. Dlatego ludzkość wymyśliła aborcję. Tam, gdzie kobiety traktuje się podmiotowo, jest ona prawnie dozwolona – a zatem nie w Polsce. Tutaj ważniejsze niż zdrowie i życie kobiety jest sumienie lekarza, widzimisię ministra zdrowia, strategia partii politycznej czy ideologiczne zacietrzewienie grupki proliferów. Jeżeli więc ktoś nie chce mieć dzieci, a zobaczył na teście dwie kreski, musi zapłacić za luksus życia po swojemu. Ile? Różne źrodła podają różne kwoty, ale przyjmijmy, że od 250 zł do kilku tysięcy. Możemy więc być sobie bezdzietne, pod warunkiem że mamy hajs, dostęp do internetu i wiedzę, gdzie szukać pomocy w razie „wpadki”.

Macierzyństwo jako powinność

„Co by było, gdyby kobieta odmówiła powinności macierzyńskiej. Nie byłoby nas tutaj” – ogłosił w ubiegłym roku Marek Jurek na posiedzeniu sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (więcej o tym tutaj). Nie żartował. Nie cytował króla Ćwieczka ani osiemnastowiecznych moralizatorów. Z pełnym przekonaniem zasugerował (na szczęście nie wpisał tego jeszcze do konstytucji ani kodeksu karnego), że obowiązkiem każdej kobiety jest rodzenie dzieci. Machnęłabym ręką, gdyby chodziło o prywatny pogląd jakiegoś posła. Pewnie nie trzeba długo szukać, by znaleźć takich, którzy wierzą w sukkuby, raptilian i doktora Ziębę. Ludziom w głowach roją się różne fantazje, również posłom! Niestety, poselska wiara w „powinność macierzyńską” to coś więcej niż jednostkowa aberracja. Dorastamy i urządzamy sobie życie w społeczeństwie, które chętnie nas z tej powinności rozlicza. Czytałam niedawno „Czarnobylską modlitwę” Swietłany Aleksijewicz i trafiłam w niej na ciekawy fragment. Ludmiła, bohaterka jednego z pierwszych rozdziałów, próbuje dostać się do szpitala, gdzie leży jej napromieniowany mąż. Zdołała przedrzeć się do ordynatorki oddziału redioterapii i tłumaczy jej, że musi go zobaczyć. „Dzieci masz?” – pyta ordynator Guśkowa. „Mam” – kłamie Ludmiła. „Ile?” – pada kolejne pytanie. „Muszę powiedzieć, że dwoje – myśli zdesperowana kobieta – bo jak jedno, to też mnie nie puści”. Gdy doktor Guśkowa słyszy, że Ludmiła ma dwoje dzieci, chłopca i dziewczynkę, puszcza zdesperowaną żonę do męża, pozwalając, by ryzykowała życiem. Co mnie uderzyło w tym fragmencie? To, że Ludmiła doskonale wiedziała, czego się od niej oczekuje. Radziecka kobieta miała rodzić dzieci – co najmniej dwoje, w tym przynajmniej jednego chłopca. Dopiero gdy wypełniła ten obowiązek, mogła rozporządzać swoim życiem i zdrowiem według uznania. Nie zostało to zapisane w żadnym dokumencie, nie zobowiązywała do tego żadna ustawa, a mimo to wszyscy wiedzieli. I wszyscy się temu niepisanemu prawu podporządkowywali.

Swietłana Aleksijewicz, *Czarnobylska modlitwa. Kronika przyszłości*

Poseł Jurek odwołał się właśnie do takiego społecznego konsensusu – macierzyństwo to powinność kobiety – pomylił jednak epoki. Konsensus ten był niepisanym prawem jeszcze pół wieku temu, lecz dziś dość powszechnie jest kwestionowany. Niestety, pogląd ten wciąż pokutuje w społeczeństwie i może nam odbierać swobodę decydowania o sobie. Zastanówmy się, jak często słyszymy, że kobieta powinna mieć dziecko. Że tylko macierzyństwo da jej prawdziwe spełnienie. Że rezygnując z niego, skazuje się na puste i jałowe życie… Takie teksty słyszymy nagminnie! Przez wiele lat. Oddychamy nimi. Załażą nam za skórę, trafiają do krwiobiegu, krążą w naszych żyłach… Wnikają w nas tak głęboko, że gdy przychodzi moment decyzji, nie umiemy przyznać sobie prawa do bezdzietności. Wydaje nam się, że coś tracimy, że sprzeciwiamy się czemuś potężniejszemu od nas. Że źle robimy. Czasami, żeby uciec przed rodzeniem, szukamy społecznie akceptowalnych wymówek: „Zajdę w ciążę po studiach; po doktoracie; po stażu; najpierw znajdę pracę; kupię mieszkanie; zbuduję dom; napiszę książkę… Wtedy urodzę”. A gdy kurczy nam się czas, gdy wybija czterdziestka, wpadamy w panikę. Fakt, że czujemy się zobowiązane do rodzenia, jest – w moim przekonaniu – przejawem wspomnianej na początku niesprawiedliwości reprodukcyjnej. W sytuacji społecznego przymusu bezdzietność staje się dostępna tylko dla tych kobiet, które mają w sobie gen buntu. Jest to tym bardziej niesprawiedliwe, że dziewczynki nadal przyuczane są do posłuszeństwa i uległości. Jeśli więc, gdy dorosną, chcą wieść życie bez dzieci, muszą nie tylko odrzucić społeczne oczekiwania, ale również wpajane im od dzieciństwa „dobre wychowanie”. Dziś co prawda jest lepiej niż wtedy, gdy chodziłam do szkoły podstawowej (lata temu!), ale wystarczy zajrzeć do zatwierdzanych przez MEN podręczników, by włos się zjeżył na głowie. Cnota uległości plasuje się w nich na bardzo wysokiej pozycji.

Brak wzorca bezdzietności

O tym, że macierzyństwo oficjalnie wychwalane jest pod niebiosa, nie trzeba nikogo przekonywać. Widać to gołym okiem. Wystarczy włączyć telewizor, zajrzeć na Fejsa lub Instagrama, pocztać któryś z blogów parentingowych albo posłuchać polityków. Gdybyśmy chciały upewnić się, że dobrze robimy, zachodząc w ciążę, bliscy i znajomi podsuną nam tysiące argumentów „za”. W wyborze bezdzietności nikt nas raczej nie będzie utwierdzał. Usłyszymy, że jesteśmy niedojrzałe, egoistyczne i krótkowzroczne. Postraszy się nas Życiowąpustką i Szklankąwody – zmorami, które ponoć masowo prześladują bezdzietnych. Na koniec dowiemy się, że jesteśmy tchórzliwe i słabe. Ktoś, w kim pragnienie bezdzietności nie odzywa się z mocą trąby jerychońskiej, może popaść w męczącą niepewność.

Ostatnio czytelniczka podesłała mi okładkę jednej z polonijnych gazet, a na niej tytuł jak wół: KOBIETY SĄ SŁABE, ALE MATKI SILNE! Stereotyp do kwadratu, bzdurny i niesprawiedliwy, niestety dość powszechny nawet w postępowych kręgach. Pozwolę sobie zacytować fragment mojej książki, żeby nie pisać drugi raz tego samego: „W świecie dowartościowanego i rozgadanego macierzyństwa oraz milczącej wstydliwie bezdzietności trudno o kulturę wyboru, o którą postulowała Ann Snitow. Ta znana amerykańska feministka uważała, że zapewnianie nam dostępu do antykoncepcji i aborcji to za mało, byśmy mogły swobodnie decydować o swojej płodności. Potrzebujemy jeszcze atrakcyjnych wzorców bezdzietnego życia, które mogłyby stanowić przeciwwagę dla wszędobylskiego i idealizowanego macierzyństwa”. Jeżeli takich wzorców nie będzie, trudno mówić o sprawiedliwości prokreacyjnej. Chodzenie pod prąd bywa trudne. Pamiętajmy jednak, że uleganie społecznym skryptom może okazać się jeszcze trudniejsze, gdy zdecydujemy się na dziecko wbrew swoim obawom i pragnieniom. Jeżeli podejrzewamy, że nie zostałyśmy powołane do roli matki, pozwólmy sobie cieszyć się życiem bez dzieci!

Ufff, to już koniec

Tym postulatem zakończę moje rozważania o bezdzietności jako przywileju, choć wiem, że nie wyczerpałam tematu. Wiele czynników, o których tutaj nie wspomniałam, może utrudniać nam ten wybór, m.in. szerząca się dezinformacja na temat bezdzietności (szkodzi zdrowiu, wpędza w depresję), przywiązanie do religii, brak finansowanych z publicznych środków stron internetowych, które w obiektywny sposób informowałyby o sposobach zapobiegania ciąży… Jeżeli przychodzi wam coś jeszcze do głowy, podzielcie się tym w komentarzach! Warto zdawać sobie sprawę z tego, co zagłusza nasze pragnienie nieposiadania dzieci (jeśli takie mamy) i co może nam uniemożliwić lub utrudnić jego realizację.

Rysunek: Tallulah Fontaine (ściągnięte z internetu), zdjęcia: archiwum domowe Bezdzietnika

19 maja, 2019 88 komentarzy