Dziś drugi odcinek cyklu poświęconego sterylizacji antykoncepcyjnej. Wczoraj oddałam głos kobietom, które poddały się temu zabiegowi, opisałam ich drogę do ubezpłodnienia i towarzyszące jej emocje. Dziś przekazuję łamy Bezdzietnika Ani, która przestudiowała światową literaturę medyczną poświęconą trwałej antykoncepcji i na tej podstawie odpowiada na wasze pytania. W tym odcinku skupimy się przede wszystkim na metodach sterylizacji antykoncepcyjnej, jej wadach i zaletach oraz ryzyku powikłań. Jutro opowiemy wam o tym, jak wygląda zabieg oraz rehabilitacja po nim, jak się do niego przygotować i o co pytać konsultantów w klinikach. Bądźcie z nami!
Tekst: Ania, czytelniczka Bezdzietnika
Wszystkie informacje zawarte w tym artykule zebrałam w oparciu o możliwie najnowsze, publicznie dostępne dane (koniec 2020 roku), a strony zawierające podane informacje zostały podlinkowane w przypisach. Warto pamiętać, że wiedza medyczna jest z czasem uzupełniana i aktualizowana, więc im więcej czasu upłynęło od opublikowania tego artykuł, tym większe ryzyko, że któraś z informacji się zmieniła (np. pojawiły się nowe metody).
Nie należy traktować tego artykułu jako porady medycznej. Nie jestem lekarką i mimo moich starań oraz merytorycznych konsultacji mogły wkraść się do tego opracowania błędy. Wszelkie wątpliwości najlepiej skonsultować z lekarzem/lekarką, którzy będą wykonywać zabieg sterylizacji.
Co rozumiemy przez sterylizację antykoncepcyjną u kobiety?
Salpingotomia (ang. „tubal ligation”, w skrócie „tubal”) to podwiązanie jajowodów. Zabieg ten może być wykonany różnymi metodami (koagulacja, klipsy, pierścienie), które zostaną dokładniej opisane i porównane w dalszej części artykułu.
Salpingektomia (ang. „salpingectomy”) to usunięcie jajowodów. Można też często trafić na określenie „bilateral salpingectomy”, w skrócie „bi-salp” (bo usuwane są dwa jajowody).
W niektórych publikacjach usunięcie jajowodów jest traktowane jako jeden ze sposobów podwiązania jajowodów. Jeśli w tym artykule pojawi się określenie: „podwiązanie jajowodów”, będzie chodziło o metodę, która nie usuwa jajowodów w pełni, w odróżnieniu od „usunięcia jajowodów”. Terminy medyczne są tutaj tak podobne w pisowni, że używanie ich prowadziłoby jedynie do większej ilości pomyłek.
W przypadku gdy coś będzie dotyczyło zarówno podwiązania, jak i usunięcia jajowodów, będziemy mówić po prostu o sterylizacji antykoncepcyjnej, czyli o zabiegu trwałej antykoncepcji.
Przy okazji warto podkreślić, że do sterylizacji antykoncepcyjnej nie jest zaliczana histerektomia (ang. „hysterectomy”), czyli usunięcie macicy, mimo że jej skutkiem ubocznym jest efekt antykoncepcyjny. Zabieg histerektomii jest wykonywany jedynie wtedy, gdy są ku niemu wskazania medyczne, bo wiąże się ze znaczącym ryzykiem komplikacji i późniejszych problemów zdrowotnych. Nie będzie on w ogóle analizowany w tym artykule.
Na czym polega sterylizacja antykoncepcyjna kobiet?
Zapobiega ona przemieszczaniu się komórek jajowych od jajników (w dół jajowodów) do macicy. Efekt ten uzyskuje się poprzez podwiązanie (zablokowanie) jajowodów albo ich usunięcie. Oznacza to, że komórki jajowe nie mogą spotkać się z plemnikami, więc nie może dojść do zapłodnienia. Po sterylizacji komórki jajowe będą nadal uwalniane z jajników, ale zostaną naturalnie wchłonięte przez organizm kobiety [01].
Czy często wykonuje się zabiegi sterylizacji antykoncepcyjnej?
Tak, jest to jedna z najczęściej stosowanych metod antykoncepcji na świecie. 64% kobiet, które są w związku, używa jakiejś formy antykoncepcji, z czego prawie 1/3 (czyli 19% wszystkich kobiet) zdecydowała się właśnie na sterylizację antykoncepcyjną [02].
O popularności sterylizacji jako metody trwałej antykoncepcji decydują uwarunkowania lokalne. W niektórych państwach jest ona zabroniona, w innych dozwolona bezwarunkowo, w jeszcze innych obowiązują kryteria, które należy spełnić, by móc się jej poddać. Dotyczą one na przykład wieku, ilości posiadanych dzieci, czasu oczekiwania na zabieg od momentu wyrażenia zgody itp.
Czy Polki mogą legalnie poddać się sterylizacji antykoncepcyjnej?
Polka może legalnie wykonać zabieg sterylizacji antykoncepcyjnej zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Nie grożą jej z tego powodu żadne konsekwencje prawne. Najpewniej jednak nie uda jej się znaleźć w Polsce lekarza, który byłby gotowy taki zabieg na życzenie wykonać. Obecna interpretacja obowiązujących przepisów powoduje, że lekarz może za to ponieść odpowiedzialność karną.
Więcej odnośnie sytuacji prawnej sterylizacji antykoncepcyjnej w Polsce można przeczytać w postach: „Dlaczego sterylizację antykoncepcyjną należy uznać za zgodną z prawem” oraz „Salpingotomia i wazektomia na życzenie – legalne czy nie? Rozmowa z prawnikiem”.
Dla kogo sterylizacja antykoncepcyjna jest dobrym wyborem?
Sterylizacja powinna być traktowana jako permanentna antykoncepcja, przeznaczona dla kobiet, które nie planują więcej dzieci lub nie planują ich w ogóle, ponieważ jej odwrócenie nie zawsze jest możliwe i nie zawsze jest skuteczne.
Jaka jest odwracalność sterylizacji antykoncepcyjnej?
Podwiązanie jajowodów w 42-69% przypadków jest odwracalne [03], ale jest to zdecydowanie trudniejszy i bardziej kosztowny zabieg niż sterylizacja antykoncepcyjna. Usunięcie jajowodów nie jest w ogóle odwracalne. Jednak w obu przypadkach jest możliwe wykorzystanie metody zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro). Komórki jajowe są wtedy pobierane bezpośrednio z jajników. Sterylizacja antykoncepcyjna nie zmniejsza szans na urodzenia dziecka w wyniku zabiegu in vitro [04].
Jak często kobiety żałują sterylizacji antykoncepcyjnej?
Im więcej lat ma kobieta poddająca się zabiegowi, tym mniejsze ryzyko, że będzie żałować – wynosi ono 20,3% dla kobiet przed 30. rokiem życia i 5,9% dla kobiet po 30. roku życia. Warto jednak podkreślić, że to ryzyko jest dużo mniejsze u kobiet, które w momencie zabiegu nie miały dzieci. Wśród bezdzietnych, u których zabieg przeprowadzany był przed 30. rokiem życia, ryzyko żalu wynosi 6,3%, a po 30. roku życia – 5,4% i jest najmniejsze wśród wszystkich grup [05].
Innymi słowy, najmniej narażone na ryzyko żałowania sterylizacji antykoncepcyjnej są kobiety bezdzietne. I to ryzyko kształtuje się podobnie, niezależnie od tego, czy są przed trzydziestką, czy już po niej.
W jaki sposób lekarz może dostać się do jamy brzusznej podczas zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej?
Za pomocą laparoskopii – ta metoda wymaga nacięcia długości 0,5-1,5 cm w pępku oraz 1-2 dodatkowych małych nacięć w okolicy podbrzusza. Wykorzystuje się ją najczęściej, obarczona jest bowiem najmniejszym ryzykiem powikłań [06]. Laparoskopię bardzo często wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Przed zabiegiem jamę brzuszną wypełnia się dwutlenkiem węgla, który powoduje uniesienie powłok brzusznych. Przez nacięcie w pępku wprowadza się laparoskop, za pomocą którego można obserwować wnętrze jamy brzusznej. Nacięcia na podbrzuszu są używane do wprowadzenia narzędzi chirurgicznych. Po zabiegu gaz jest wypuszczany, a nacięcia zszywane.
Za pomocą minilaparotomii – to wymaga nacięcia długości 2-5 cm wykonywanego albo w okolicy pępka, albo w podbrzuszu. Minilaparotomię często robi się w znieczuleniu miejscowym.
Za pomocą laparotomii – czyli otwartej operacji. Ta metoda wykorzystywana jest bardzo rzadko, głównie w sytuacji, gdy zabieg laparotomii jest potrzebny z innych względów, np. do usunięcia macicy.
Kiedy można przeprowadzić zabieg sterylizacji antykoncepcyjnej?
Po porodzie (zazwyczaj do 48 h)
W przypadku porodu drogami natury sterylizacje antykoncepcyjne wykonywane są zazwyczaj metodą minilaparotomii (nacięcie długości 2-3 cm w okolicy pępka). Wynika to głównie z prostoty – zabieg ten wykonuje się narzędziami dostępnymi na sali porodowej. Równie bezpieczna w tym okresie jest metoda laparoskopii [06]. W przypadku porodu za pomocą cesarskiego cięcia żadne dodatkowe nacięcia nie są konieczne, bo dostęp do jajowodów jest ułatwiony.
W dowolnym momencie
Najczęściej stosowaną metodą jest tu laparoskopia (1 nacięcie w pępku oraz 1-2 nacięcia na podbrzuszu). W krajach, w których utrudniony jest dostęp do sprzętu laparoskopowego, sterylizację antykoncepcyjną przeprowadza się metodą minilaparotomii. Ze względu na inne położenie macicy niż tuż po porodzie konieczne jest wówczas trochę większe nacięcie w dole brzucha (3-5 cm).
Jakie są najpopularniejsze metody sterylizacji antykoncepcyjnej?
Koagulacja bipolarna (ang. „bipolar coagulation”) – wykonuje się ją zazwyczaj szczypcami marki Kleppinger (ang. „Kleppinger bipolar forceps”). Metoda ta polega na zniszczeniu fragmentu jajowodu poprzez uchwycenie go szczypcami i przepuszczenie prądu elektrycznego między jednym biegunem szczypiec a drugim. Takie działanie jest powtarzane na ciągłym odcinku jajowodu w przynajmniej trzech miejscach. Tuż po zabiegu z użyciem tej metody pacjentki odczuwają mniejszy ból niż w przypadku zastosowania pozostałych metod (ta różnica znika na późniejszym etapie rekonwalescencji) [07].
Silikonowa opaska (ang. „silicone band” lub „falope ring”) – jest nakładana za pomocą aplikatora na złożony fragment jajowodu. Po usunięciu aplikatora opaska (wcześniej przez niego rozciągnięta) zaciska się na jajowodzie.
Klips tytanowy (klips Filshie) (ang. „titanium clip” lub „Filshie clip”) – ta metoda polega na zaciśnięciu klipsa na jajowodzie i pozostawieniu go tam na stałe. Klips składa się z tytanowej osłony zewnętrznej wyłożonej silikonową podkładką. Jako że żaden jego element nie jest magnetyczny, nie przeszkadza w badaniu za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI).
Klips sprężynowy (klips Hulka) (ang. „spring clip” lub „Hulka clip”) – zaciska się go na jajowodzie i pozostawia tam na stałe. Klips ma uzębione szczęki z poliwęglanu oraz mechanizm zrobiony ze stali nierdzewnej, częściowo pozłacany. Po jego założeniu również można mieć robiony rezonans magnetyczny (MRI).
Usunięcie fragmentu jajowodów (ang. „partial salpingectomy”) – w tym przypadku stosuje się najczęściej zmodyfikowaną metodę Pomeroy (ang. „modified Pomeroy technique”). Na złożony fragment jajowodu zakładany jest szew, powstałą pętlę się odcinana, a końcówki kauteryzuje (stąd potoczna nazwa po angielsku „cut, tied and burned”).
Usunięcie jajowodów (salpingektomia) (ang. „salpingectomy” lub „bilateral salpingectomy”, w skrócie „bi-salp”) – ta metoda polega na usunięciu całości widocznej części jajowodów (bez części znajdującej się w mięśniu macicy). Salpingektomia zyskała na popularności w ostatnich 10 latach, bo wykazano, że usunięcie jajowodów zmniejsza ryzyko raka jajnika, jajowodów i otrzewnej [08]. Badania pokazują, że ryzyko skutków ubocznych jest porównywalne do ryzyka występującego przy podwiązaniu jajowodów [09]. Jest to metoda kompletnie nieodwracalna, jedyny sposób na zajście w ciążę po tym zabiegu to wykorzystanie in vitro.
Jakie metody sterylizacji antykoncepcyjnej są obecnie wycofane z użycia?
Koagulacja monopolarna (ang. „monopolar coagulation” lub „unipolar coagulation”) – podobnie jak koagulacja bipolarna, koagulacja monopolarna wykorzystuje prąd elektryczny do zniszczenia fragmentu jajowodu. Różnica polega na tym, że prąd elektryczny rozchodzi się od szczypiec koagulujących na zewnątrz, więc koagulacja monopolarna bardziej uszkadza jajowód niż koagulacja bipolarna i powoduje ryzyko urazu termicznego. Ta metoda jest obecnie zdecydowanie odradzana, ponieważ w niczym nie przewyższa innych metod, a powoduje ryzyko uszkodzenia termicznego (w tym jelit), co w niektórych przypadkach zakończyło się śmiercią w wyniku sepsy [10].
Obie wersje zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej metodą histeroskopową, czyli Essure i Adiane (opisane dokładniej w następnym punkcie).
Czy są obecnie dostępne jakieś metody sterylizacji antykoncepcyjnej niewymagające zabiegu chirurgicznego?
W przeszłości były, ale obecnie wszystkie zostały wycofane z użycia i odradza się ich zakładanie (choć mogą być jeszcze przez jakiś czas dostępne na rynku).
Systemy Essure i Adiana służyły do przeprowadzenia zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej metodą histeroskopową (dostęp przez szyjkę macicy). Działanie obu polegało na wprowadzeniu do jajowodów (od strony macicy) na stałe wyrobu medycznego (w przypadku Essure – metalowej spirali, a w przypadku Adiany – silikonowej matrycy), co powodowało stan zapalny. Po kilku miesiącach stan zapalny skutkował brakiem drożności jajowodów, a co za tym idzie – blokował zapłodnienie. Jako że ten proces trwał kilka miesięcy, po zabiegu należało korzystać z dodatkowej antykoncepcji i można było ją odstawić dopiero po potwierdzeniu blokady jajowodów.
Adiana została wycofana z rynku w 2012 (raptem trzy lata po wprowadzeniu) po procesie o naruszenie patentu [11].
Essure zostało wycofane z rynku w 2018, oficjalnie ze względu na zmniejszającą się sprzedaż, jednak najprawdopodobniej w ramach odpowiedzi na głośne spory sądowe [12]. Wiele kobiet zgłaszało poważne skutki uboczne, takie jak perforacje jajowodów, uporczywy ból miednicy i nieprawidłowe krwawienie [13]. Konieczność ponownego zabiegu medycznego była 10 razy wyższa niż w przypadku podwiązania jajowodów [14].
Kobiety, które nie odczuwają żadnych skutków ubocznych, mogą nadal korzystać z tego wyrobu medycznego. Ryzyko ciąży jest podobne do ryzyka przy pozostałych metodach sterylizacji antykoncepcyjnej (o ile u pacjentki na badaniu po kilku miesiącach potwierdzono blokadę jajowodów). Kobiety, obserwujące u siebie niepokojące objawy powiązane z Essure, powinny zgłosić się do ginekologa w celu rozważenia możliwych opcji, w tym usunięcia wyrobu [15].
Jakie są medyczne przeciwwskazania do zabiegu sterylizacji antykoncepcyjnej?
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nie ma żadnego schorzenia, które byłoby absolutnym przeciwwskazaniem do wykonania sterylizacji antykoncepcyjnej [16]. W niektórych przypadkach, konieczne jest odłożenie zabiegu w czasie np. gdy kobieta jest w ciąży.
Pozostaje kwestia oceny ryzyka zabiegu w znieczuleniu dla pacjentki. Czynniki ryzyka to:
– otyłość,
– większe ryzyko zrostów wewnątrzbrzusznych (tu czynnikami ryzyka są np. wcześniejsze operacje na brzuchu, infekcje, endometrioza),
– istotne choroby współistniejące (takie jak dysfunkcja serca, płuc, nerek lub choroba neurologiczna, która może się nasilić po zabiegu chirurgicznym lub znieczuleniu).
Chociaż żaden z tych czynników nie jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do sterylizacji antykoncepcyjnej, pacjentkom ze znacznym ryzykiem chirurgicznym lub anestezjologicznym można zalecić rozważenie wazektomii partnera lub długodziałającej odwracalnej antykoncepcji (LARC) [17].
Jakie są wady sterylizacji antykoncepcyjnej metodą laparoskopową?
Sterylizacja antykoncepcyjna wykonywana metodą laparoskopową jest bezpiecznym i skutecznym zabiegiem, a szanse na powikłania są niewielkie.
Krótkotrwały ból po zabiegu jest czymś, czego należy się spodziewać ze względu na nacięcia w jamie brzusznej i podrażnienie spowodowane dwutlenkiem węgla. Większość lekarzy przepisuje leki przeciwbólowe do stosowania w pierwszych dniach po zabiegu. U większości kobiet silny ból ustępuje trzeciego dnia po operacji [18], jednak miejsca nacięć mogą boleć przez przynajmniej kilkanaście dni. Niektóre osoby już tydzień po zabiegu czują się dobrze, inne nawet miesiąc później pobolewają okolice blizn. Innymi krótkotrwałymi symptomami, których można się spodziewać, są obolałe gardło (od znieczulenia) oraz ból ramion (od gazu używanego w laparoskopii) [19].
Po nacięciach wykonanych podczas zabiegu zostaną małe blizny, które z czasem powinny wyblaknąć. To, jak bardzo będą widoczne po dłuższym czasie, zależy od cech indywidualnych.
Sterylizacja antykoncepcyjna, podobnie jak antykoncepcja hormonalna, nie zabezpiecza przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Ryzyko zajścia w ciążę po sterylizacji antykoncepcyjnej jest bardzo niewielkie, ale jeśli już do tego dojdzie, zwiększa się prawdopodobieństwo, że ciąża będzie ektopowa (1/3 ciąż po sterylizacji jest ektopowa). Ryzyko jest podobne jak przy stosowaniu wkładek domacicznych (wtedy 20% ciąży jest ektopowych). Warto podkreślić, że ryzyko ciąży ektopowej po sterylizacji antykoncepcyjnej jest dużo mniejsze niż ryzyko takiej ciąży u kobiet nieużywających antykoncepcji [15].
Ogólne ryzyko wystąpienia jakichkolwiek powikłań jest oceniane na 0,9-1,6%. Powikłania mogą wiązać się z użytym znieczuleniem, samym zabiegiem laparoskopii lub metodą sterylizacji antykoncepcyjnej. Możliwe powikłania obejmują m.in. krwawienie, uszkodzenie okolicznych struktur, nieplanowaną poważniejszą operację, transfuzję, zakrzepicę żył, infekcję lub zdarzenie zagrażające życiu. Czynnikami, które zwiększają ryzyko wystąpienia powikłań są: zastosowanie znieczulenia ogólnego, wcześniejsza operacja jamy brzusznej lub miednicy, otyłość oraz cukrzyca [15].
Udowodniono, że sterylizacja antykoncepcyjna nie zwiększa ryzyka 25 z 26 badanych rodzajów nowotworu (w tym raka piersi, endometrium i szyjki macicy), a zmniejsza ryzyko 3 z tych 26 rodzajów (raka jajników, jajowodów i otrzewnej). Jedynie w przypadku raka odbytu kobiety po sterylizacji antykoncepcyjnej są bardziej narażone na zachorowanie niż kobiety, które tego zabiegu nie przeszły. Nie został jednak wykazany ciąg przyczynowo-skutkowy. Zwiększone ryzyko (o 34%) prawdopodobnie wynika stąd, że podwiązanie jajowodów jest częstsze u kobiet, które są aktywne seksualnie, to z kolei zwiększa ryzyko zakażenia wirusem HPV, a zatem i ryzyko raka odbytu [08].
U kobiet, które po podwiązaniu jajowodów miały zabieg ablacji endometrium, może pojawić się Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (PATSS), opisany dokładniej w następnym punkcie.
Czym jest Post-Ablation Tubal Sterilizationa Syndrome (PATSS)
Uwaga, nie należy mylić Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (PATSS) z Post Tubal Ligation Syndrome (PTLS) opisanym w kolejnym punkcie.
Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (w swobodnym tłumaczeniu: Zespół Problemów po Ablacji i Sterylizacji) to nazwa zespołu objawów, takich jak ciągły lub przerywany ból miednicy oraz plamienie, występujących u kobiet, które miały wykonaną sterylizację antykoncepcyjną oraz ablację endometrium (zabieg polegający na usunięciu lub zniszczeniu błony śluzowej macicy, stosowany przy bardzo obfitych miesiączkach). Zespół ten występuje wyłącznie wtedy, gdy po sterylizacji wykona się ablację. Po samej sterylizacji antykoncepcyjnej to nie grozi.
Częstotliwość występowania tego syndromu u kobiet z historią sterylizacji antykoncepcyjnej oceniana jest na 6-8% i najczęściej rozwija się 2-3 lat po ablacji. Leczenie polega na kompletnym usunięciu jajowodów, a jeśli to nie pomoże – na usunięciu macicy [20].
Czym jest Post Tubal Ligation Syndrome (PTLS)?
Uwaga, nie należy mylić Post Tubal Ligation Syndrome (PTLS) z Post-Ablation Tubal Sterilization Syndrome (PATSS) opisanym w poprzednim punkcie.
Post Tubal Ligation Syndrome (w swobodnym tłumaczeniu: Zespół Problemów po Podwiązaniu Jajowodów”) to nazwa zespołu objawów takich jak zwiększone krwawienie i problemy hormonalne, występujących po podwiązaniu jajowodów.
Obecnie naukowcy zgodnie twierdzą, że taki syndrom nie występuje, a podwiązanie jajowodów nie zwiększa ryzyka zaburzeń hormonalnych czy obfitości krwawienia miesięcznego [21]. Niebezpieczeństwa, które rzeczywiście są powiązane ze sterylizacją antykoncepcyjną, zostały opisane w jednym z wcześniejszych punktów.
Warto zauważyć, że podwiązanie jajowodów bardzo często występuje w tym samym czasie co wydarzenia, które mogą powodować zmiany hormonalne (a co za tym idzie, zmiany w ilości krwawienia), czyli odstawienie antykoncepcji hormonalnej (bo nie jest potrzebna po sterylizacji) oraz urodzenie dziecka (w przypadku sterylizacji tuż po porodzie).
Należy zwrócić szczególną uwagę na odstawienie antykoncepcji hormonalnej, bo zwiększone krwawienie może być tego efektem (jednym z pozytywnych skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej jest właśnie regulowanie i zmniejszenie krwawienia).
Jakie są zalety sterylizacji antykoncepcyjnej?
Podwiązanie jajowodów jest równie skuteczne jak wkładki domaciczne, implanty i wazektomia [01], a usunięcie jajowodów daje praktycznie stuprocentową skuteczność [22]. To jedna z niewielu bardzo skutecznych metod antykoncepcji, która nie wymaga przyjmowania hormonów.
Sterylizacja antykoncepcyjna nie pociąga za sobą ryzyka obfitszego krwawienia podczas okresu ani krwawienia międzymiesiączkowego. Nie powoduje zmian w gospodarce hormonalnej [23] i nie przyśpiesza nadejścia menopauzy. Hormony są produkowane przez jajniki, a nie przez jajowody.
Sterylizacja antykoncepcyjna nie powoduje problemów z popędem seksualnym i nie zmniejsza przyjemności płynącej z uprawiania seksu. Część kobiet czerpie nawet większą przyjemność ze zbliżeń (prawdopodobnie dlatego, że znika strach przed niechcianą ciążą). Jedynym czynnikiem, który może obniżać zainteresowania seksem, jest żałowanie zabiegu sterylizacji [17].
Sterylizacja antykoncepcyjna zmniejsza ryzyko raka jajników (o 20%), jajowodów (o 40%) i otrzewnej (o 20%) [08], najpewniej dlatego, że duża część nowotworów jajnika powstaje właśnie w jajowodzie. Całkowite usunięcie jajowodów jest wykorzystywane jako metoda prewencji raka jajników (mniej inwazyjna niż usunięcie również jajników), ale nawet podwiązanie jajowodów może obniżać ryzyko raka jajników.
Jaka jest skuteczność sterylizacji antykoncepcyjnej?
Skuteczność każdej z powyższych metod sterylizacji jest naprawdę wysoka – mniej niż 1% kobiet zajdzie po tym zabiegu w ciążę [18]. Przy czym największą skuteczność zaobserwowano w grupie kobiet najstarszych – od 34 do 44 lat [24]. Wynika to głównie z tego, że młodsze kobiety mają dużo większą szansę na zajście w ciążę.
Jakie są alternatywy dla sterylizacji antykoncepcyjnej?
Podwiązanie jajowodów ma podobną skuteczność w zapobieganiu ciąży co LARC (ang. „Long-acting reversible contraception”, czyli długodziałająca antykoncepcja odwracalna) [17]. Dostępne metody LARC i ich typowa skuteczność:
# wkładki domaciczne hormonalne (np. Mirena, Skyla, Kyleena) ~99,80%,
# wkładki domaciczne niehormonalne (np. ParaGard, Gynefix) ~99,20%,
# implant antykoncepcyjny z hormonami (np. Implanon) ~99,95% [25].
Dla porównania, typowa skuteczność podwiązania jajowodów to ~99,50-99,99% w zależności od użytej metody [24].
Część kobiet po sterylizacji nadal chce stosować jakiś rodzaj antykoncepcji hormonalnej ze względu na jej dodatkowe korzystne skutki (uregulowanie gospodarki hormonalnej, łagodniejsze miesiączki itd.). Jeśli hormony są dobrze tolerowane, warto rozważyć jedną z hormonalnych metod LARC. Są na ogół bezpieczne, ale każda z nich niesie za sobą ryzyko skutków ubocznych i potencjalnych problemów zdrowotnych. Muszą też być wymieniane na nowe co 3-10 lat.
Inną alternatywą dla sterylizacji antykoncepcyjnej kobiet jest wazektomia mężczyzn, z typową skutecznością ~99,85%. Jeśli kobieta pozostaje w monogamicznym długotrwałym związku i mężczyzna jest chętny poddać się zabiegowi, warto go rozważyć. Jest dużo prostszy, tańszy i niesie mniejsze ryzyko od każdej z metod sterylizacji antykoncepcyjnej kobiet [17].
Skoro LARC i wazektomia są porównywalnie skuteczne, czemu kobiety decydują się na sterylizację antykoncepcyjną?
Wazektomia wymaga bycia w stałym związku i partnera gotowego poddać się zabiegowi. Ochrona przed ciążą kończy się w przypadku rozstania i problem wyboru antykoncepcji pojawia się ponownie. Część kobiet obawia się również zajścia w ciążę w wyniku gwałtu, przed czym wazektomia partnera w żaden sposób nie chroni.
Większość metod LARC to metody hormonalne, a część kobiet nie może używać żadnych hormonalnych metod antykoncepcji. Zostaje wtedy wyłącznie miedziana wkładka domaciczna, która nie jest dobrze tolerowana przez niektóre kobiety (może powodować bardziej bolesną menstruację).
Wszystkie metody LARC wymagają co kilka lat wymiany wyrobu na nowy. Istnieje ryzyko, że gdy przyjdzie czas na wymianę, wybrana metoda albo nie będzie dostępna, albo kobiety nie będzie na nią stać.
Sterylizacja antykoncepcyjna jest jedyną metodą, która daje pewność, że za x lat ochrona przed ciążą będzie taka samo skuteczna, jak tuż po zabiegu.
Warto też podkreślić, że usunięcie jajowodów, daje jeszcze większą skuteczność, zbliżającą się do 100% [22]. Zapewnia to komfort psychiczny tym kobietom, dla których nawet minimalne ryzyko zajścia w ciążę jest powodem olbrzymiego stresu.
Więcej na tem temat w poście: „Sterylizacja antykoncepcyjna w pytaniach i odpowiedziach. Część 2″
Mapa z adresami przygranicznych klinik, które przeprowadzają zabiegi sterylizacji antykoncepcyjnej TUTAJ
Rysunek: Katarzyna Drewek-Wojtasik
Bibliografia:
[01] Female sterilisation – NHS
[02] Trends in Contraceptive Use Worldwide 2015 Report
[03] Tubal anastomosis after previous sterilization: a systematic review
[04] Effectiveness of in vitro fertilization in women with previous tubal sterilization
05] Poststerilization regret: findings from the United States Collaborative Review of Sterilization
[06] Minilaparotomy or laparoscopy for sterilization: a multicenter, multinational randomized study
[07] Techniques for the interruption of tubal patency for female sterilisation
[08] Tubal ligation and incidence of 26 site-specific cancers in the Million Women Study
[09] Salpingectomy vs tubal ligation for sterilization: a systematic review and meta-analysis
[10] Deaths associated with laparoscopic sterilization by unipolar electrocoagulating devices, 1978 and 1979
[11] Conceptus(R) Announces Settlement of Patent Infringement Lawsuit With Hologic
[12] Bayer to phase out Essure birth control device in U.S.
[13] FDA Activities Related to Essure
[14] Safety and efficacy of hysteroscopic sterilization compared with laparoscopic sterilization: an observational cohort study
[15] ACOG Practice Bulletin No. 208: Benefits and Risks of Sterilization
[16] Medical eligibility criteria for contraceptive use, fifth edition. Part II – Using the recommendations” str. 232
[17] Overview of female permanent contraception
[18] Female interval permanent contraception: Procedures
[19] Tubal ligation – discharge
[20] Endometrial ablation: postoperative complications
[21] Is there any evidence for a post-tubal sterilization syndrome?
[22] FAQ: Can I get pregnant after a bilateral salpingectomy? (Removal of both fallopian tubes for sterilization)
[23] Hormone levels before and after tubal sterilization
[24] The risk of pregnancy after tubal sterilization: findings from the US Collaborative Review of Sterilization
[25] Effectiveness of Family Planning Methods